T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
1WQPJ6Jax
1WQPJ6Jax
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
A h i l i k<br />
A n s i k l o p e d i s i<br />
KAYNAKÇA:<br />
Ömer Lütfi Barkan, “XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde<br />
Eşya <strong>ve</strong> Yiyecek Fiyatlarının Tesbit <strong>ve</strong> Teftişi Hususların Tanzim<br />
Eden Kanunlar I: Kanunnâme-i İhtisab-ı İstanbul el-mahrûsa”, Tarih<br />
Vesikaları, I/5 (Şubat1942), s. 326-340; Ömer Lütfi Barkan,<br />
“XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya <strong>ve</strong> Yiyecek<br />
Fiyatlarının Tesbit <strong>ve</strong> Teftişi Hususların Tanzim Eden Kanunlar<br />
II: Kanunnâme-i İhtisab-ı Bursa”, Tarih Vesikaları, II/7 (Haziran<br />
1942), s. 15-40; Ömer Lütfi Barkan, “XV. Asrın Sonunda Bazı<br />
Büyük Şehirlerde Eşya <strong>ve</strong> Yiyecek Fiyatlarının Tesbit <strong>ve</strong> Teftişi<br />
Hususların Tanzim Eden Kanunlar III: Sûret-i Kanunnâme-i<br />
İhtisab-ı Edirne”, Tarih Vesikaları, I/5 (İlkteşrin 1942), s. 168-<br />
177; Kanunname-i İhtisabı Bursa, Ankara 1963 (Bu kanunname<br />
aldukça eksik olarak yayınlanmıştır); Ziya Kazıcı, Osmanlılarda<br />
İhtisâb Müessesesi, İstanbul 1987.<br />
İlhan ŞAHİN<br />
malların idaresi ihtisab nazırı yerine muhtesibe<br />
<strong>ve</strong>rildi. 1838 yılında baskılar sonucu bu <strong>ve</strong>rgiler<br />
kısmen kaldırıldı. İhtisab teşkilatı 1854 yılında<br />
kalkınca bu kurum tarafından toplanan <strong>ve</strong>rgiler<br />
de kaldırıldı.<br />
KAYNAKÇA:<br />
Cengiz Kallek , “Hisbe”, DİA, XVIII, s.133 vd.; Hülya Taş,<br />
“İhtisâb Mukâtaʻası Verilerinin Şehir Ekonomisi Açısından Anlamı:<br />
Ankara Örneği” UÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler<br />
Dergisi, sy. 13, 2007/2, s. 412, 415; Suraiya, Faroqhi, Osmanlı’da<br />
Kentler <strong>ve</strong> Kentliler, çev. Neyyir Kalaycıoğlu, İstanbul 1994, s.87;<br />
İbrahim Erdoğdu, “Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisab Müessesesi<br />
<strong>ve</strong> Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme”, OTAM, XI, Ankara 2000,<br />
s. 142, 143.<br />
İHTİSÂB RESMİ<br />
İhtisâb, Arapça’da “hesap etmek, saymak, yeterli<br />
olmak” anlamlarındaki hasb (hisâb) kökünden<br />
türeyen bir terimdir. İhtisâbla ilgilenen kişi de<br />
muhtesib (İhtisab Ağası)’dir. İhtisâbiye <strong>ve</strong>rgileri,<br />
adından da anlaşılacağı gibi, başlangıçta İhtisab<br />
Ağası adı <strong>ve</strong>rilen pazaryeri denetçilerine bir gelir<br />
sağlaması için konmuş olmakla birlikte bazı hallerde<br />
saraya ait oldukları kabul edilmiş <strong>ve</strong> hazine<br />
tarafından açık artırmaya çıkarılarak iltizama<br />
<strong>ve</strong>rilmiştir. Bu iltizama <strong>ve</strong>rilen İhtisab <strong>ve</strong>rgileri,<br />
üç kalemden oluşurdu. İlki İhtisab akçesi olup,<br />
şehir <strong>ve</strong> kasabalarda zanaat <strong>ve</strong> ticaretle uğraşan<br />
esnafın iş yerlerinin hacmi <strong>ve</strong> gücüne göre alınırdı.<br />
İkincisi, narh kesme <strong>ve</strong> başka yerden tüccarların<br />
getirdiği malın satışa sunulması sırasında<br />
alınan narhlık <strong>ve</strong>ya narh akçesidir. Üçüncü ise<br />
esnafın kurallara aykırı davranması sebebiyle<br />
alınan cerîmeler idi. Osmanlı <strong>ve</strong>rgi sistemi içinde<br />
tamamı niyabet rüsumu grubuna dahil edilen<br />
bu tür <strong>ve</strong>rgiler, bâd-ı hevâ diye adlandırılan <strong>ve</strong>rgiler<br />
arasında idi. Bu bağlamda İhtisab ağasının<br />
ilk işi, iltizamını aldığı yerin bütün han, hamam,<br />
dükkân gibi iş yerlerini o yerin kadı <strong>ve</strong> sancak<br />
beyi <strong>ve</strong>ya bunların <strong>ve</strong>killeriyle birlikte tespit etmektir.<br />
Akabinde beldenin durumu <strong>ve</strong> iş yerinin<br />
gücü nispetine uygun ihtisab resmi belirleyip bir<br />
defter hazırlardı.<br />
Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla (1826) birlikte<br />
yeni tesis edilen Asakir-i Mansure-i Muhammediye<br />
ordusunun giderlerini karşılamak için yeni<br />
gelir kalemleri bulunmaya çalışıldı. Bu bağlamda<br />
ihtisab kurumunda da yeni düzenlemeler yapıldı.<br />
Bu düzenlemeye göre, ihtisab resmi içindeki<br />
damga, kantariye, yevmiye-i dekakin gibi <strong>ve</strong>rgilerin<br />
mikdarı arttırıldı, ruhsatiyye adıyla yeni <strong>ve</strong>rgiler<br />
ihdas edildi <strong>ve</strong> yed-i vahide (tek el) bağlanan<br />
M. Murat ÖNTUĞ<br />
İHTİYARÜ’D-DİN<br />
Ahilerin adları ile birlikte kullandıkları lakaplardan<br />
biridir. Osmanlı Beylği’nin ilk sultanlarından<br />
Orhan Gazi (ö. 1361) de bu lakabı, bir Ahi olarak<br />
kullandı.<br />
Lakap, her ikisi de Arapça olan “ihtiyar” <strong>ve</strong> “din”<br />
kelimelerinin birleşmesi ile oluşturulmuştur.<br />
İhtiyar, iki şeyden birini diğerine tercih etmek,<br />
seçip ayırmak, üstün tutmak, dilerse yapmak,<br />
dilemezse yapmamak, aklın hayırlı gördüğünü<br />
işleme gibi anlamlara gelmekte, zıddı ise kişiye<br />
seçme imkânı bırakmama, zorlama demektir. İki<br />
kavram birleştirildiğinde, “dinin üstün tuttuğu,<br />
dinin seçip farklı bir şekilde değerlendirdiği” anlamına<br />
gelmektedir.<br />
Orhan Bey’in bu lakabı kullandığını, meşhur<br />
seyyah İbn Battûta ifade etmiştir. Bursa’ya geldiğinde,<br />
Orhan Gazi ile görüşmüştür. Battuta, Ahilerden<br />
şed kuşanan bu Osmanlı hükümdarını,<br />
“Bursa’nın hâkimi Osmancıkoğlu İhtiyarü’d-din<br />
Sultan Orhan Bey” olarak tarif etmiştir. Yüzü çok<br />
güzel, çatık kaşlı, uzun boylu, göğsü <strong>ve</strong> omuzlarının<br />
arası geniş, heybetli <strong>ve</strong> vakur Orhan Gazi,<br />
Ahilerin kâmil insan özelliklerini taşımaktadır.<br />
Cömert, asil <strong>ve</strong> adildir. Affetmeyi se<strong>ve</strong>n, fethedilen<br />
yerlerde cami, medrese, kervansaray, imaret,<br />
tekke gibi sosyal nitelikli pek çok yapı vücuda getirilmesine<br />
<strong>ve</strong>sile olan birisidir. Bu <strong>ve</strong>sileyle halkın<br />
ibadet, eğitim, barınma, yeme içme ihtiyaçlarını<br />
zahmetsizce karşılamaya gayret ettiği için<br />
kendisi “İhtiyarü’d-din” diye nitelendirilmiştir.<br />
KAYNAKÇA:<br />
Doğan Yörük, “Anadolu’nun Sağ Kolu Üzerinde Bir Durak: Ereğ-<br />
27
Change language