T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
222
SELÂHADDÎN-İ ZERKÛB
(ö. 657 / 1258)
Fütüvvet ehli bir Mevlevi’dir. Asıl adı Selâhaddin
Feridun’dur. 582 (1186) yılında Konya-Beyşehir
gölünün kıyısındaki Kâmil adlı köyde doğdu.
Gölde balıkçılıkla geçinen bir aileye mensup
olup babasının adı Yağıbasan, annesinin adı
Latife Hâtun’dur (ö. 652 / 1255). Selâhaddin
Beyşehir’den Konya’ya gelerek kuyumculuk sanatını
öğrenmiş, kırk yaşlarında iken Konya’da
fütüvvet ehlinden kuyumcuların şeyhliği rütbesine
yükselmiştir. Konya ahalisi tarafından
“Selâhaddin-i Zerkûb”, “Selâhaddin Zerkûbî”,
“Selâhaddin-i Zerrinkûb” (Kuyumcu Selâhaddin)
lakaplarıyla anılmıştır. Kuyumculuğun yanında
bağcılıkla da uğraşmıştır.
Selâhaddin-i Zerkûb’un tasavvuf yoluna girişi ilk
olarak Mevlana’nın şeyhi Seyyid Burhaneddin Muhakkik
Tirmizî eliyledir. Seyyid Burhaneddin’in
Konya’da Mevlana’yı halife olarak bırakıp
Kayseri’ye göç etmesinden sonra ikinci mürşid
olarak Mevlana’ya intisap etmiştir. Sipehsâlâr’a
göre bu intisap, Selâhaddin-i Zerkûb’un Konya
kuyumcular çarşısındaki dükkânının önünden
geçtiği esnada Mevlana’nın, altın varaklarını döven
çekiç seslerinin ahengine uyarak aşk ve cezbe
ile semâa başlaması ve kuyumcu Selâhaddin’in de
bu hâlin heybetinden Mevlana’ya bağlanmaya karar
vermesiyle gerçekleşmiştir.
Mevlana ile Zerkûbî arasında şeyh-mürid ilişkisiyle
beraber yakın ailevî irtibat ta söz konusudur.
Zerkûbî’nin ilk kızı Fâtıma Hâtun’a her gün
Kur’an dersleri veren Mevlana, onu 644’de (1246)
oğlu Sultan Veled’e nikâhlamıştır.
Şems-i Tebrîzî’nin 645 (1247) yılında ikinci ve
son kayboluşundan sonra Mevlana Selâhaddin’i
dervişlere rehber olması için halife olarak seçmiş,
Sultan Veled’den de ona tâbi olmasını istemiştir.
On yıl Mevlana’nın verdiği rehberlik görevini yerine
getiren Selâhaddin-i Zerkûb, ağır bir hastalığın
ardından 29 Aralık 1258 (1 Muharrem 657) tarihinde
vefat etmiş, semâlar eşliğinde hâlihazırda
Konya Mevlana türbesindeki Sultânu’l-ulemâ
Bahâeddin Veled’in sol yanına defnedilmiştir.
Mevlana, Selahaddin-i Zerkûb’un yerine dervişlerin
idaresinden sorumlu olması için Hüsâmeddin
Çelebi’yi tayin etmiştir.
İlk Mevlevî kaynaklarında Selahaddin-i Zerkûb,
bâtınî halleri zâhirî fiillerine gâlip, çokça riyâzette
bulunan, insanların iç dünyasındaki sırları keşfedebilen,
zâhirde avamdan görünüp bâtında
ârifler zümresinden olan fütüvvet ehli bir mutasavvıf
şeklinde nitelenmiştir. Seyyid Burhaneddin,
Bahâeddin Veled’den kendisine intikal
eden söz fesâhatini Mevlana’ya, hal güzelliğini ise
Selâhaddin-i Zerkûb’a verdiği rivayet edilmektedir.
Mesnevî şârihi İsmail Rüsûhî Ankaravî’ye
göre, Seyyid Burhaneddin ulemâ ve muhakkik
şeyhler kisvesinde dolaşıp fakr ve fenâ halini
gizleyen bir kâmil mürşid iken; Selâhaddin-i
Zerkûb fakr ve fenâ hâli âşikâr olan, halleri ve
sırları herkes tarafından çokça müşâhede edilen
ârif bir zâttır. Nitekim “Arif kimdir?” şeklinde
yöneltilen sorunun cevabında Mevlana, “Arif, sen
suskunken, senin sırrından ve halinden bahseden
kimsedir. Bu da Şeyh Selâhaddin’dir” demiştir.
Sultan Veled, Mevlana’nın Şems-i Tebrîzî’yi
güneşe, Selâhaddin-i Zerkûb’u aya, Hüsâmeddin
Çelebi’yi de yıldıza benzettiğini kaydeder.
Mevlana’nın Dîvân’ındaki gazellerde Selahaddin-i
Zerkûb’u yetmişin üzerinde yerde zikretmesi ona
muhabbetinin göstergelerinden biridir.
KAYNAKÇA:
Ferîdûn Sipehsâlâr, Mevlânâ ve Etrafındakiler-Risâle, trc. Tahsin
Yazıcı, İstanbul 1977, s. 131-138; Ahmet Eflâkî, Âriflerin
Menkıbeleri, İstanbul 1989, II, s. 120-152; Sultan Veled,
İbtidânâme, trc. Abdülbâki Gölpınarlı, Ankara 1976, s. 79-80; 87-
93; 105-109; 137-143; Mevlânâ Celâleddîn, Dîvân-ı Kebîr I-VII,
trc. Abdülbâki Gölpınarlı, Ankara 1992, II, s. 28, 36, 57, 58; III,
s. 100, 285, 289, 388, 422; IV, s. 62, 89, 172, 189, 258, 275, 292,
298-299; V, s. 131, 137, 155, 204, 229, 340, 404, 408, 417, 484;
VII, s. 196, 202, 205, 217, 309, 312, 374, 418, 424, 435, 465,
512, 605, 626; a.mlf., a.g.e., İstanbul 1957, I, s. 135, 251, 281;
a.mlf., Fîh-i mâ Fîh (trc. Ahmed Avni Konuk, nşr. Selçuk Eraydın),
İstanbul 1994, s. 89; Devletşah, Devletşah Tezkiresi I-IV, trc.
Necâti Lugal, İstanbul 1977, II, s. 250-251; Sahih Ahmed Dede,
Mevlevîlerin Tarihi, haz. Cem Zorlu, İstanbul 2003, s. 151-176;
İsmail Rüsûhî Ankaravî, Şerh-i Mesnevî, İstanbul 1289, II, s. 209-
210; Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlânâ Celâleddin, İstanbul 1952,
s. 103-112; B. Fürüzanfer, Mevlânâ Celâleddin, İstanbul 1997, s.
249-267; Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara
1991, 224-226; Franklin Lewis, Rumi:Past And Present, East
And West, Oxford: Oneworld 2000, s. 205-214; Semih Ceyhan,
“Selâhaddîn-i Zerkûb”, DİA, XXXVI, s. 340-341.
Semih CEYHAN
SELİMİYE ARASTASI
Edirne şehir merkezinde Selimiye Külliyesi’ne
gelir sağlamak amacıyla yaptırılan arasta III. Murad
döneminde Mimar Sinan’ın kalfası Mimar
Davud Ağa’ya yaptırılmıştır. Arastanın Mimar
Sinan tarafından tasarlandığı ancak külliye tamamlanamadan
II. Selim’in vefatı ve Sinan’ın da
İstanbul’a dönmesi üzerine yapılamadığı düşünülmektedir.