Studia SlavicaSavariensia 1999

MEDARIĆ-KOVAČIĆ
stoljeća, i kasnije u Evropi uz to i kao mislilac), trebao pojaviti u Zagrebu,
Krležin ideološki protivnik, Ivo Brlić, napisao je o Rerihu apologetski članak.
Sarkastično polemizirajući s Brlićem, Krleža je uzvratio člankom “Dolazi nam
Nikolaj Konstantinovič Roerich”. Ostavljajući ipak po strani temu “Rerihamistika”,
koji nam eto dolazi na liniji “sveslavjanskoj i slavenofilskoj”, Krleža
se svom snagom okomljuje na Reriha - slikara, pa ga proglašava “ petrogradskim
scenografom drugog reda” (što ipak ne odgovara objektivnoj valorizaciji
Rerihova mjesta u povijesti ruske likovne umjetnosti i teatra), s njegove slike
“anzihtskartama”, “neobično skupom robom” koja “ne prelazi vrijednost
najbanalnijih dekorativnih senografskih maketa”. Arcibaševa je Krleža čitao još
u Ludoviceumu, a bilješka u Davnim danima koja se odnosi na Arcibaševljev
pomodni roman Sanjin i skandal koji je izazvao, brani Arcibaševa od
malograñanskih sudova književne publike i moralizatorskih napada kritike u
tisku. Naravno, Krleža ne govori ništa o književnoj vrijednosti ovog romana,
djela koje možda spada u subliterarnu produkciju modernističkog razdoblja.
Ističući pozitivni književni program Lunčarskog u istoimenom eseju iz 1930.,
Krleža izmeñu ostalog kaže kako se Lunčarski založio i
“za djelatnost u smjeru progresivnom protiv praznoglave i blesave
fraze o nadljudskom i nadmoralnom u arcibaševskoj, malograñanskoj
anarhiji malog provincijalnog garnizona, gdje su jedine atrakcije votka i
žene.”(7)
Tako se i sam pridružio kritičarima društvene klime koja je našla svoj izraz u
pojavi književnog lika Sanjina.
Garšina, osebujnog modernista, Krleža spominje u više navrata ističući
ipak jedino novelu Četiri dana, koja mu je bliska svojom ratnom tematikom. U
Izletu u Rusiji, na primjer, Krleža će je usporediti s Vukelićevom pjesmom na
istu temu - Kod Solferina, istaknuvši da su zanimljive radi razumijevanja našeg i
ruskog stava prema militarizmu.
Čehovom se Krleža najviše bavio prikazujući kazališnu situaciju u
SSSR-u sredinom 20-tih godina. Poglavlje Kazališne Moskve njegovog izleta u
Rusiju, osim što daje razrañenu opoziciju repertoara akademskih kazališta
nasuprot repertoaru avangardnih scena, objašnjava i razloge Krležine odbojnosti
prema autoru najzastupljenijem u repertoaru režisera škole Stanislavskog -
Čehova.
“U dušama grañanske inteligencije predrevolucionarnog perioda
vladalo je neodreñeno čehovsko raspoloženje, štimung sentimentalne
kantilene, kada se mašta u trajnom futuru iluzija da će čovjek jednoga
dana nadvladati sve negativne strane ne samo ljudskog društva nego i
svemira. Tom kramarskom veltšmercu Moskovski Hudožestveni Teatar
izumio je, pronašao i otkrio tačno podudaran izraz: odatle ona elementarna
rezonanca i onaj nezapamćeni uspjeh tih predstava, tog moglo bi se
75