zbrodnia i kara.pdf

muzie mezwyKii musieli i mieli obowiązek popełniania bezeceństw, jak pan to ujął. Sądzę
nawet, że cenzura nie przepuściłaby takiego artykułu. Wskazałem tylko po prostu na to,
że człowiek niezwykły ma prawo... to znaczy nie prawo oficjalnie nadane... lecz rzec
można, prawo z własnego nadania, by wedle swego sumienia przekraczać... pewne
przeszkody, jeśli przeszkody te są zawadą na drodze do urzeczywistnienia idei (idei
mogącej mieć błogosławione skutki dla całej ludzkości), ale tylko i wyłącznie w takim
wypadku. Wyraził się pan, że artykuł mój jest niejasny, jestem gotów w miarę możności
wyjaśnić panu te niejasne punkty. Może się mylę, zdaje mi się jednak, że zależy panu na
tym wyjaśnieniu, więc dobrze! Otóż moim zdaniem, gdyby wskutek pewnych okoliczności
odkrycia Keplera1 i Newtona2 nie mogły stać się udziałem ogółu innym sposobem, niż
tylko przez usunięcie dziesięciu lub stu ludzi, którzy byliby tym odkryciom nieprzychylni...
to w tym wypadku Newton i Kepler mieliby prawo, a nawet obowiązek... usunąć tych
dziesięciu, stu lub więcej ludzi, aby swoim odkryciom utorować drogę do ludzkości. Z tego
jednak nie wynika, ażeby Newton miał prawo mordować każdego, kogo zechce, albo
popełniać codziennie kradzieże na rynku. O ile sobie przypominam, to w dalszym ciągu
mego artykułu rozwinąłem myśl, że wszyscy... powiedzmy, prawodawcy i filary ludzkości,
począwszy od najdawniejszych, a potem Likurg3, Solon4, Mahomet5, aż do Napoleona i
tak
1 Johannes Kepler (1571-1630) — niemiecki astronom, współtwórca współczesnej
astronomii.
2 Isaak Newton (1642-1727) — angielski fizyk i matematyk, odkrywca m.in. prawa
powszechnego ciążenia, współtwórca rachunku różniczkowego i całkowego.
3 Likurg (ok. IX w. p.n.e.) — półlegendarny król Sparty, uchodzący za jej pierwszego
prawodawcę.
4 Solon (ok. 635-560 p.n.e.) — prawodawca ateński, przeprowadził doniosłe reformy
gospodarcze i ustrojowe.
5 Mahomet (ok. 570-632) — twórca i prorok islamu, organizator teokratycz-nego państwa
arabskiego.
317
dalej, że wszyscy oni bez wyjątku byli zbrodmarzamijuz choćby z tego względu, że przez
ustanawianie nowych praw burzyli prawa stare, ustanowione przez przodków, a przez
społeczeństwo uważane za święte, no i nie wahali się w celu wprowadzenia tych praw
przelewać krew (czasem krew całkiem niewinną, przelaną bohatersko w obronie starych
praw), jeżeli tylko przez tę krew mogli dojść do wytkniętego celu. I to właśnie jest godne
uwagi, że większość tych dobroczyńców i filarów ludzkości przelała bez najmniejszych
skrupułów całe morza ludzkiej krwi. Krótko mówiąc, doszedłem do wniosku, że nie tylko
ludzie wielcy, ale każdy człowiek, który choć trochę wyrasta ponad przeciętność i choćby
tylko po części jest zdolny powiedzieć coś nowego, już z samej swojej natury musi być
przestępcą, oczywiście w mniejszym lub większym stopniu. Inaczej trudno byłoby mu
wyrwać się ze starej koleiny. Pozostanie zaś w starej koleinie jest dla tych ludzi
niemożliwością ze względu na ich naturę i obowiązkiem ich jest, moim zdaniem,
odrzucenie wszelkich myśli o pozostaniu w niej. Widzi pan więc, że w moich poglądach
nie ma właściwie nic nowego. Tysiąc razy pisano już i rozprawiano o tym. Zaś co do
podziału ludzi na zwykłych i niezwykłych, to przyznaję, że jest on nieco dowolny, ale ja
przecież nie obstaję przy ścisłych liczbach. Podtrzymuję tylko moją myśl główną, a jest
ona taka, że już wedle prawa natury ludzie w ogóle dzielą się na dwie kategorie: na jedną
niższą, ludzi zwykłych, czyli tak zwany materiał, którzy służą tylko do rozmnażania i
utrzymania życia, oraz kategorię drugą, do której należą ludzie w całym tego słowa
znaczeniu, to jest ci, którzy mają dar lub talent wypowiedzenia nowego słowa w swoim
środowisku. Rzecz jasna, że jest tu dużo odchyleń, ale cechy wyróżniające obydwu klas
rzucają się przecież w oczy. Kategorię pierwszą, materiał, mówiąc najogólniej, tworzą
ludzie, którzy już z natury są konserwatywni i solidni, żyją w posłuchu i posłuszeństwo