zbrodnia i kara.pdf

— Po co? Właśnie tego nie rozumiem, a że mówię, jak rzeczywiście było, to fakt! Tak
dalece się nie mylę, wstrętny, występny człowieku, że właśnie pamiętam, iż z tego
powodu nasunęło mi się wtedy pytanie, wtedy, kiedy panu dziękowałem i ściskałem
pańską rękę. Dlaczego pan włożył jej ukradkiem do kieszeni? To jest, dlaczego właściwie
ukradkiem? Czy dlatego, żeby ukryć to przede mną, wiedząc, że nie uznaję prywatnej
dobroczynności, niczego nie leczącej radykalnie? Doszedłem do wniosku, że może
naprawdę pan się mnie wstydzi, że daje takie sumy, i oprócz tego pomyślałem: może on
chce jej zrobić niespodziankę, żeby się zdziwiła, jak znajdzie u siebie w kieszeni całe sto
rubli. (Bowiem niektórzy dobroczyńcy lubią rozkładać na raty swoje dobre uczynki, wiem o
tym.) Potem pomyślałem, że pan ją chce wypróbować, to znaczy, czy po znalezieniu
przyjdzie podziękować, czy nie? Potem, że pan chce uniknąć podziękowań i żeby, no, jak
się to mówi, żeby prawica, czy jak tam, nie wiedziała... słowem, coś w tym guście... Ale
czy to mało mi wtedy różnych myśli do głowy przychodziło! Postanowiłem więc później się
nad tym zastanowić, jednak uważałem, że byłoby niedelikatnie zdradzić się przed panem,
iż znam tajemnicę. Lecz natychmiast przyszło mi do głowy jeszcze jedno: że Sofia
Siemionowna, zanim spostrzeże pieniądze, może je zgubić. Dlatego postanowiłem przyjść
tutaj, wywołać ją i zawiadomić, że włożono jej do kieszeni sto rubli. Mimochodem
wstąpiłem do numeru pań Kobylatnikowych, żeby zanieść im Ogólny zarys metody
pozytywnej i polecić zwłaszcza artykuł Piderita (a również i Wagnera1), potem
przyszedłem tutaj,
1 Wydany w 1866 r. po rosyjsku tom pt. Ogólny zarys metody pozytywnej zawierał m.in.
prace niemieckiego ekonomisty Adolfa Wagnera, niemieckiego fizjologa M. Piderita i
Lamberta Queteleta (por. przypis na s. 81). Autorzy ci traktowali prawa rządzące
społeczeństwem na wzór praw przyrodniczych. Stąd ich fatalistyczno-mechanistyczna
wizja przyszłości jako nieuchronnie aktualizującej się konieczności, rzekomo założonej w
naturze człowieka, z pominięciem roli czynnika subiektywnego w historii — wolności i
odpowiedzialności człowieka.
472
a tu taka awantura! No, czy tego rodzaju myśli i rozważania przyszłyby mi do głowy,
gdybym rzeczywiście nie widział, że włożył jej pan do kieszeni sto rubli?
Lebieziatnikow po zakończeniu swego obszernego wywodu, ukoronowanego tak
logicznym wnioskiem, był bardzo zmęczony i pot spływał mu po twarzy. Niestety, nie
umiał się dobrze wypowiedzieć po rosyjsku (nie znając zresztą żadnego innego języka),
więc ogromnie się zmordował, zdawało się nawet, iż schudł po tym adwokackim popisie.
Niemniej jednak jego przemowa wywarła nadzwyczajne wrażenie. Mówił z takim zapałem,
z takim przekonaniem i widać było, że wszyscy mu uwierzyli. Łużyn zorientował się, że
sprawa stoi źle.
— Co mnie to obchodzi, że panu przyszły do głowy jakieś głupie spekulacje? — krzyknął.
— To niczego nie dowodzi! Mogło się panu wszystko przyśnić i tyle! A ja panu mówię, że
pan kłamie, łaskawco! Kłamie i oczernia mnie przez złość, a mianowicie przez złość, że
nie zgadzałem się na pańskie wolnomyślne i bezbożne projekty społeczne, ot co!
Ale ten wykręt nie pomógł Łużynowi. Przeciwnie, szemrania rozlegały się ze wszystkich
stron.
— Z takiej beczki zaczynasz! — krzyknął Lebieziatnikow. — Łżesz! Wołaj policję, to będę
przysięgał! Jednej rzeczy tylko nie rozumiem: dlaczego on się zdecydował na taką
podłość? O, marny, podły człowieku!
— Ja mogę wyjaśnić, dlaczego on się zdecydował na taki postępek, i gdyby było trzeba,
również przysięgnę! — mocnym głosem odezwał się wreszcie Raskolnikow i wystąpił
naprzód.
Był wyraźnie pewny siebie i spokojny. Patrząc na niego, wszyscy zrozumieli, że
rzeczywiście wie, o co chodzi, i że sprawa zaraz się wyjaśni.