zbrodnia i kara.pdf

188
jaj
z,ajj_yićii
— W najpoważniejszym, w najgłębszej, że tak powiem, ich istocie — podchwycił Piotr
Pietrowicz, jakby się ucieszył, że udało mu się nawiązać rozmowę. — Otóż już dziesięć lat
nie byłem w Petersburgu. Wszystkie te nasze innowacje, reformy, idee — wszystko to
dochodziło do nas na prowincję, ale żeby widzieć wszystko i widzieć dokładniej, trzeba
być w Petersburgu. Ja zaś jestem przekonany, że najwięcej można się dowiedzieć i
zauważyć, obserwując nasze młode pokolenie. I muszę przyznać: mam satysfakcję...
— Właściwie z jakiego powodu?
— To jest rozległa kwestia. Mogę się mylić, ale wydaje mi się, że tu znajduję bardziej
konkretny pogląd na rzeczy, głębszy, że tak powiem, krytycyzm, więcej rzeczowości...
— To prawda — bąknął Zosimow.
— Bzdury pleciesz, właśnie rzeczowości brak — zaoponował gorąco Razumichin. —
Rzeczowość to cecha, którą niesłychanie trudno nabyć, z nieba ci nie spadnie. A jeżeli o
nas chodzi, to już od dwustu lat1 nic dorzecznego nie robimy... Różne idee może i kiełkują
— zwrócił się do Piotra Pietrowicza — może nawet jest dążenie do dobra, choć dziecinne,
bodaj i uczciwość się znajdzie, choć coraz więcej jest złodziei, ale rzeczowości właśnie
brak! Rzeczowość chodzi po ziemi!
— Nie mogę się z panem zgodzić — z nie ukrywaną przyjemnością zaoponował Piotr
Pietrowicz — zdarza się marzycielstwo, błędy, ale trzeba umieć być pobłażliwym; marzycielstwo
świadczy o oddaniu sprawie i o nienormalności warunków zewnętrznych, w
jakich sprawa się rozgrywa. Jeżeli zaś dotąd mało zrobiono, to i czasu było niewiele. Nie
mówię już o środkach. Osobiście uważam, że jednak coś niecoś zrobiono:
rozpowszechnione zostały nowe, pożyteczne myśli, nie-
1 „od dwustu lat..." — od czasów Piotra I, którego reformy zmierzające do przyśpieszonej
europeizacji Rosji spowodowały, według Dostojewskiego, m.in.
fatalne w skutkach oderwanie się inteligencji od ludu.
189
Kiore nowe, pozyieczne uiwory zamiasi aawnycn marzycielskich i romantycznych;
literatura nabiera cech dojrzałości; wypleniono i wyśmiano masę szkodliwych przesądów...
Słowem, zerwaliśmy bezpowrotnie z przeszłością, a to już jest, moim zdaniem, krok
pozytywny.
— Wykuł na pamięć! Popisuje się! — rzucił nagle Raskol-nikow.
— Proszę? — zapytał Piotr Pietrowicz, nie dosłyszawszy, ale nie otrzymał odpowiedzi.
— To wszystko słuszne — pośpiesznie wtrącił Zosimow.
— Prawda? — ciągnął dalej Piotr Pietrowicz, spojrzawszy z wdzięcznością na Zosimowa.
— Zgodzi się pan — mówił dalej, zwracając się do Razumichina, ale już z odcieniem
pewnego triumfu i wyższości i o mały włos nie dodał: „młodzieńcze" — że są osiągnięcia,
czyli jak to powiadają, postęp, choćby w zakresie nauki i spraw ekonomicznych...
— Ogólniki!
— Nie, to nie są ogólniki, szanowny panie! Jeśli mi, na przykład, dotychczas mówiono:
„Kochaj bliźniego", a ja się do tego stosowałem, to co z tego wynikało? — ciągnął dalej
Piotr Pietrowicz może ze zbytnim nieco pośpiechem. — A to, że rozrywałem koszulę na
dwie części, dzieliłem się nią z bliźnim i obydwaj zostawaliśmy na pół nadzy, wedle
przysłowia: „Kto dwie sroki za ogon łapie...". Nauka zaś mówi: umiłuj przede wszystkim
siebie samego, albowiem wszystko na świecie oparte jest na interesie osobistym.
Oprzesz się na miłości samego siebie, to i interesy swoje obrobisz, jak należy, i koszula
zostanie ci cała. Wiedza ekonomiczna dodaje jeszcze, że im więcej jest w społeczeństwie
uporządkowanych spraw osobistych, prywatnych i że tak powiem, całych koszul, tym
mocniejszą ma ono podstawę istnienia i tym lepiej postawiona zostaje sprawa ogólna. Z
tego wynika, że zdobywając wszystko jedynie i wyłącznie dla siebie, tym samym niejako