zbrodnia i kara.pdf

wcześnie, choćbym był nawet pewny, że to on, przecież sam sobie zmniejszę możliwości
zdemaskowania go, a dlaczego? Bo określę mu, że tak powiem, jego sytuację, określę, że
tak powiem, psychologicznie i uspokoję go, a wtedy on schowa się w swojej skorupie
przede mną, zrozumie wreszcie, że jest więźniem. Podobno w Sewastopolu, zaraz po
bitwie nad Almą, mądrzy ludzie ogromnie się obawiali, że nieprzyjaciel zaraz potem
frontalnie zaatakuje i szturmem zdobędzie Sewastopol. Kiedy zaś zobaczyli, że
nieprzyjaciel zdecydował się na regularne oblężenie1
— i kopie pierwszą linię okopów, to podobno ci mądrzy ludzie bardzo się ucieszyli i
uspokoili: sprawa zatem przeciągnie się co najmniej ze dwa miesiące, bo kiedyż to nas
zdobędą przez regularne oblężenie? Pan się znowu śmieje, znowu pan nie
1 Po przegranej przez Rosjan bitwie nad rzeką Almą 8 IX 1854 r., oblężenie Sewastopola
przez wojska angielskie i francuskie trwało 11 miesięcy.
405
wierzy? Oczywiście, i ma pan rację. Ma pan rację... ma! Zgadzam się z panem — są to
wszystko wyjątkowe przypadki, mój przykład to rzeczywiście wyjątkowy przypadek! Ale
należy przy tym zwrócić uwagę, drogi panie, że przecież przypadek typowy, a taki właśnie
mają na względzie wszystkie formy i reguły prawnicze, taki właśnie przewidują, o takim
właśnie piszą w książkach — taki przypadek w ogóle nie istnieje. A to dlatego, że każda
sprawa, każda, weźmy na przykład zbrodnię, kiedy zaistnieje w rzeczywistości, zaraz staje
się zupełnie szczególnym przypadkiem, i to czasami przypadkiem absolutnie
niepodobnym do żadnego z poprzednich. Czasem zdarzają się bardzo zabawne rzeczy w
tym rodzaju. Nieraz, gdybym zostawił takiego jegomościa samemu sobie, nie aresztował
go i nie niepokoił, ale on wiedziałby lub przynajmniej domyślał się w każdej godzinie i
minucie, że ja wiem o wszystkim, o najmniejszym szczególe, dzień i noc śledzę bez
przerwy, pilnuję, gdyby miał pełną świadomość tego i obawę, że go ciągle podejrzewam,
to przecież, jak Boga kocham, musiałby naprawdę stracić głowę i sam przyszedłby, a
nawet zrobiłby coś takiego, co już będzie dowodem jak dwa razy dwa cztery, i będę miał
matematycznie ścisłą pewność, a to jest przyjemne. Może się to zdarzyć najgłupszemu
chłopu, a cóż tu mówić dopiero o którymkolwiek z nas, o dzisiejszym inteligencie,
zwłaszcza z pewnymi charakterystycznymi cechami. To już na pewno! Dlatego, mój drogi,
wielka to sztuka poznać indywidualne cechy człowieka. A nerwy! Zapomniał pan o
nerwach! Przecież wszystko to dziś takie chore, marne, nerwowe!... A żółć, ileż w nich
wszystkich jest żółci! Mówię panu, to istna kopalnia. Czego mam się obawiać, gdy taki
chodzi wolno po mieście! A niech sobie pochodzi, niech! Wiem dobrze, że to moja ofiara i
nigdzie mi nie ucieknie! I dokąd miałby uciec, che, che! Za granicę? Polak ucieknie za
granicę, ale nie on, tym bardziej że ja pilnuję, przedsięwziąłem odpowiednie środki!
Ucieknie w głąb kraju ojczystego, co? Ale przecież tam mieszkają chłopi, prawdziwi,
rdzennie rosyjscy. Dzisiejszy wykształcony człowiek woli raczej więzienie niż życie
406
z takimi cudzoziemcami, jak nasi kmiotkowie, che, che! Ale to wszystko głupstwa i pozory.
Co to znaczy: ucieknie? To tylko forma, a nie istota sprawy. Nie tylko dlatego nie ucieknie
przede mną, że nie ma dokąd uciekać: psychologicznie nie może uciec przede mną, che,
che! Ładne wyrażonko, co? Prawo natury nie pozwoli mu uciec przede mną, choćby miał
dokąd. Widział pan motyla przy świecy? I on tak samo będzie się koło mnie kręcił, będzie
się ciągle kręcił jak wokół świecy; wolność mu się sprzykrzy, będzie się dręczył, rozmyślał,
sam się uwikła jak w sieci, umęczy się na śmierć! Mało tego, sam osobiście przygotuje mi
jakiś matematyczny kąsek, jakieś dwa razy dwa, wystarczy tylko dać mu dłuższy antrakt...
Ciągle będzie krążył dookoła mnie, zataczając coraz mniejsze kręgi, aż buch! Wpadnie mi
prosto w usta, ja zaś go połknę, a to naprawdę wielka przyjemność, che, che! Nie wierzy
pan?
Raskolnikow nie odpowiadał. Siedział blady i nieruchomy, wciąż z tymże napięciem
wpatrując się w twarz Porfirego.