zbrodnia i kara.pdf

w łeb, według trafnego pańskiego porównania. Che, che! Więc pan naprawdę myślał, że
ja pana chciałem tym mieszkaniem... che, che! Złośliwy z pana człowiek. No, już nie będę.
Ale, ale jedno słówko woła drugie, jedna myśl wywołuje drugą — był pan łaskaw
poprzednio wspomnieć również
1 Tj. dostojnicy piątego, czwartego i trzeciego stopnia. Por. przypis na s. 36.
2 Reformę sądownictwa w Rosji zapoczątkowała ustawa z 1864 r., w myśl której sądy
traciły charakter stanowy, rozprawy stawały się jawne, a sędziowie — przynajmniej
formalnie — niezależni; wprowadzono też adwokaturę i na określonych szczeblach
włączono czynnik społeczny (sądy przysięgłych). Jednocześnie uproszczono strukturę
sądownictwa. (Kary cielesne z wyroku sądów cywilnych i wojskowych oraz piętnowanie
zniesiono w Rosji w 1863 r., zachowując jednak w pewnych wypadkach rózgi.)
403
o formie d propos przesłuchanka... Co tam forma! Forma w wielu wypadkach, wie pan, to
drobiazg. Nieraz rozmawia się tylko po przyjacielsku, bo wygodniej. Forma nigdy nie
ucieknie, zapewniam pana. A cóż to jest właściwie forma, pytam pana? Nie można
prowadzącego śledztwo krępować formą na każdym kroku. Praca śledcza jest przecież,
że tak powiem, czymś w rodzaju sztuki wyzwolonej... che, che, che!
Porfiry Pietrowicz odetchnął przez chwilę. Wciąż sypał bez przerwy bezmyślnymi, pustymi
frazesami, potem nagle wtrącał słówka zagadkowe i znów przechodził do błahostek.
Teraz prawie biegał po pokoju, coraz szybciej i szybciej przebierając tłustymi nóżkami,
patrzył w ziemię, prawą rękę założył na plecy, a lewą wymachiwał, wykonując różne gesty,
zupełnie nie odpowiadające temu, co w danej chwili mówił. Raskolnikow zauważył, że
biegając po pokoju, dwa razy jakby zatrzymał się na krótką chwilę przy drzwiach i jakby
nadsłuchiwał... „Czyżby czekał na kogoś?"
— Ma pan zupełną słuszność — ciągnął dalej Porfiry Pietrowicz, spoglądając na
Raskolnikowa wesoło i nad wyraz dobrodusznie (skutkiem czego ten drgnął i miał się na
baczności) — zupełną słuszność, kiedy raczy pan tak dowcipnie wyśmiewać się z form
prawniczych, che, che! Bo te nasze (niektóre, naturalnie) głęboko psychologiczne chwyty
są nad wyraz śmieszne, a przy tym nieskuteczne w tych wypadkach, kiedy formy je
krępują. Ta-ak! Znów wróciłem do formy. Gdybym uważał albo powiedzmy lepiej,
podejrzewał, że ktoś, ten, tamten czy ów, popełnił, że tak powiem, zbrodnię w jakiejś
sprawie mnie powierzonej... Pan wszak zamierza zostać prawnikiem?
— Tak, zamierzałem...
— Zatem dam panu przykładzik, że tak powiem, na przyszłość. Tylko niech pan nie sądzi,
że ośmieliłbym się pana pouczać, pana publikującego takie artykuły o zbrodniach! Nie-e!
Tak tylko, w formie faktu pozwolę sobie przytoczyć przykładzik. A zatem, gdybym na
przykład uważał, że ten, tamten czy ów popełnił zbrodnię, to w jakim celu, pytam,
404
miałbym go niepokoić przed czasem, nawet gdybym miał dowody przeciwko niemu?
Niektórych powinienem, na przykład, aresztować jak najprędzej, a inny może mieć tego
rodzaju usposobienie, że doprawdy można mu pozwolić pospacerować sobie po mieście.
Che, che! Widzę, że pan niezupełnie mnie rozumie, wytłumaczę więc to panu jaśniej:
jeżeli go na przykład wsadzę zbyt wcześnie, mogę mu przez to, że tak powiem, dać
oparcie moralne, che, che! Pan się śmieje? — Raskolnikow ani myślał się śmiać: siedział,
zacisnąwszy zęby, i nie spuszczał z Porfirego Pietrowicza swego rozgorączkowanego
spojrzenia.
— A jednak tak właśnie jest, zwłaszcza z niektórymi osobnikami, ludzie bowiem bywają
bardzo różni i tu decyduje praktyka. Pan był łaskaw wspomnieć o poszlakach.
Powiedzmy, że są poszlaki, ale przecież poszlaki, mój dobrodzieju, miewają zwykle dwa
końce, a ja, sędzia śledczy, wyznaję ze skruchą, człek ułomny, chciałbym przeprowadzić
śledztwo z matematyczną dokładnością, chciałbym zdobyć taką poszlakę, żeby było jak
dwa razy dwa cztery! Żeby udowodnienie było bezsporne i jasne! A jak go wsadzę za