zbrodnia i kara.pdf

istnienie nigdy mu nie wystarczało, zawsze pragnął czegoś więcej. Być może, ta właśnie
siła jego pragnień sprawiła, że uznał się wtedy za człowieka, któremu wolno więcej niż
innym.
623
I gdyby chociaż los zesłał mu skruchę, gorącą skruchę, która łamie serce, spędza sen z
powiek, taką skruchę, której straszliwe męczarnie nasuwają myśl o pętli i topieli! O jakże
byłby wtedy rad! Męka i łzy to przecież też jest życie. Ale on nie czuł skruchy z powodu
swej zbrodni.
Mógłby przynajmniej wściekać się na swoją głupotę, tak jak poprzednio wściekał się, gdy
popełniał czyny głupie, bez sensu, które zaprowadziły go do więzienia. Ale teraz w
więzieniu, na wolności, powtórnie osądził i przemyślał wszystkie swoje czyny i doszedł do
wniosku, że wcale nie były tak głupie i bezsensowne, jak uważał wtedy, w tych fatalnych
dla siebie chwilach.
„W czym, w czym — dociekał — moja myśl była głupsza od innych myśli i teorii, które roją
się i zderzają na świecie od początku jego istnienia? Wystarczy tylko mieć na sprawę
pogląd zupełnie niezależny, szeroki, wolny od utartych schematów a wtedy oczywiście
myśl moja wcale nie wyda się tak bardzo... dziwna. O, groszowi wywrotowcy i mędrcy,
dlaczego zatrzymujecie się w pół drogi?
Dlaczego właściwie mój czyn wydaje im się tak potworny? — zadawał sobie pytanie. —
Dlatego, że jest zbrodnią? Co znaczy słowo «zbrodnia»? Sumienie mam spokojne.
Popełniłem przestępstwo kryminalne, to prawda, naruszyłem literę prawa i przelałem
krew. No więc weźcie sobie moją głowę za tę literę prawa... i basta! Oczywiście, w takim
razie nawet wielcy dobroczyńcy ludzkości, którzy nie odziedziczyli władzy, lecz sami ją
sobie zagarnęli, powinni być straceni już przy pierwszych swoich krokach. Ale ci ludzie nie
ugięli się w swych poczynaniach i dlatego mają rację, a ja się ugiąłem, a zatem nie
miałem prawa pozwolić sobie na ten krok".
Za przestępstwo uważał więc jedynie to, że się ugiął i sam się przyznał do winy.
Męczyła go również myśl, dlaczego nie odebrał sobie wtedy życia. Dlaczego, stojąc wtedy
nad wodą, wolał samooskarże-nie? Czyżby chęć życia miała tak wielką siłę i tak trudno ją
przezwyciężyć? A jednak przezwyciężył ją Swidrygajłow, który bał się śmierci.
624
Dręczyło go to pytanie i nie mógł zrozumieć tego, że już wtedy, kiedy stał nad rzeką,
prawdopodobnie przeczuwał głęboki fałsz tkwiący w nim i w jego przekonaniach. Nie
rozumiał, że to przeczucie mogło być zwiastunem przyszłego przełomu w jego życiu,
przyszłego odrodzenia, przyszłego nowego poglądu na życie.
Dopuszczał tu raczej działanie ślepego instynktu, którego nie mógł opanować i któremu
musiał jednak ulec (bo był słaby i marny). Przyglądał się więźniom, swoim
współtowarzyszom, i nie mógł wyjść z podziwu: jak ci ludzie kochali życie i jak je cenili!
Wydawało mu się, że właśnie w więzieniu cenią je i kochają bardziej niż na wolności.
Jakież męczarnie i katusze przeżywali niektórzy z nich, na przykład włóczędzy! Czyżby
naprawdę aż takie znaczenie miał dla nich promień słońca, gęsty las, chłodne źródło w
przepastnej gęstwinie, oglądane gdzieś przed trzema laty, o którym włóczęga marzy jak o
kochance, widzi je we śnie, a wokół niego zieloną trawę, ptaszka śpiewającego w
krzakach? Obserwując dalej, napotykał przypadki jeszcze bardziej niezrozumiałe.
W więzieniu, w otaczającym go środowisku, oczywiście sporo rzeczy uchodziło jego
uwagi, zresztą nie chciał ich zauważać. Początkowo żył jakby ze spuszczonymi oczami,
ze wstrętu i obrzydzenia nie chciał patrzeć. W końcu jednak wiele rzeczy zainteresowało
go i mimo woli rzucało mu się w oczy to, czego istnienia dotychczas nawet nie
podejrzewał. Szczególnie zastanawiała go wielka i niepokonana przepaść, jaka dzieliła go
od wszystkich tych ludzi. Zdawało się, że należeli do różnych narodów. Patrzyli na siebie
niechętnie i nieufnie. Znał i rozumiał ogólne przyczyny tego rozbratu, ale nie przypuszczał,
że może być tak wielki i głęboki. W więzieniu byli również zesłańcy Polacy, przestępcy