zbrodnia i kara.pdf

615
próbował się bronić. Na ostateczne pytania, co właściwie skłoniło go do popełnienia
morderstwa i rabunku, odpowiedział zupełnie jasno, z brutalną dokładnością, że
powodem było jego złe położenie materialne, nędza i bezradność oraz chęć
zabezpieczenia sobie pierwszych kroków kariery za pomocą trzech co najmniej tysięcy
rubli, bo liczył, że tyle znajdzie u zabitej. Zdecydował się na zabójstwo wskutek swej
małoduszności i lekkomyślności oraz rozjątrzenia wywołanego przez niedostatek i
niepowodzenia. Na pytanie zaś, co skłoniło go do zgłoszenia się z samooskarżeniem,
odpowiedział po prostu, że szczera skrucha. Wszystko to było niemal wulgarne...
Wyrok jednak zapadł łagodniejszy, niż można się było spodziewać przy tego rodzaju
przestępstwie, być może, dlatego właśnie, że oskarżony nie tylko nie próbował się
usprawiedliwiać, ale nawet zdradzał skłonność do jeszcze mocniejszego oskarżenia
siebie. Wszystkie dziwne i szczególne okoliczności sprawy były wzięte pod uwagę.
Chorobliwy stan oskarżonego i jego nędza przed popełnieniem przestępstwa nie ulegały
najmniejszej wątpliwości. To, że nie skorzystał z rzeczy zrabowanych, tłumaczono
częściowo wyrzutami sumienia, częściowo zaś nienormalnym stanem umysłu w czasie
dokonania przestępstwa. Okoliczności towarzyszące morderstwu Lizawiety posłużyły
nawet jako dowód potwierdzający to ostatnie twierdzenie: człowiek dokonuje podwójnego
zabójstwa, a jednocześnie zapomina, że drzwi stoją otworem! Wreszcie dobrowolne
przyznanie się do winy w chwili, kiedy sprawa niezwykle się zagmatwała wskutek
fałszywego samooskarżenia się upadłego na duchu fanatyka (Mikołaja), a przeciwko
właściwemu sprawcy nie było nie tylko dowodów, lecz nawet podejrzeń (Porfiry dotrzymał
słowa w zupełności) — wszystko to ostatecznie przyczyniło się do złagodzenia losu
oskarżonego.
Zupełnie niespodziewanie ujawniły się również inne jeszcze okoliczności, bardzo
korzystne dla podsądnego. Były student Razumichin wydostał skądś i przedstawił
dowody, że oskarżony Raskolnikow podczas swych studiów na uniwersytecie
616
dzielił się ostatnim groszem z pewnym ubogim kolegą, suchot-nikiem, i prawie utrzymywał
go przez pół roku. Gdy zaś ten umarł, pielęgnował sparaliżowanego, starego ojca
zmarłego kolegi (który niemal od trzynastego roku życia z własnej pracy utrzymywał ojca),
umieścił wreszcie tego starca w szpitalu, a po jego śmierci urządził mu pogrzeb.
Wszystkie te informacje miały określony wpływ na wyrok. Dawna gospodyni Raskolnikowa,
matka jego zmarłej narzeczonej, wdowa Zarnicyna, zeznała również, że gdy
mieszkali jeszcze w innym domu, przy Pięciu Rogach, Raskolnikow w czasie pożaru w
nocy wyniósł z płonącego mieszkania dwoje małych dzieci i poparzył się przy tym. Fakt
ten był należycie zbadany i dostatecznie potwierdzony zeznaniami licznych świadków.
Jednym słowem, skończyło się na tym, że przestępcę skazano na ciężkie roboty drugiej
kategorii, i to tylko na osiem lat, z uwagi na jego dobrowolne przyznanie się do winy oraz
różne okoliczności łagodzące.
Już na początku procesu matka Raskolnikowa rozchorowała się. Dunia i Razumichin
zdołali wywieźć ją z Petersburga na cały czas rozprawy. Razumichin wybrał miasto przy
kolei żelaznej w pobliżu Petersburga, żeby mógł śledzić przebieg procesu, a zarazem jak
najczęściej widywać się z Dunią. Choroba Pulcherii Aleksandrowny miała dziwny
przebieg: połączona była z czymś w rodzaju częściowego pomieszania zmysłów. Dunia,
wróciwszy po ostatnim widzeniu się z bratem, zastała matkę już chorą, majaczącą w
gorączce. Tego samego wieczoru Dunia umówiła się z Razumichinem, co ma odpowiadać
matce, gdy zapyta o brata. Na użytek matki ułożyli razem historię o wyjeździe
Raskolnikowa na prywatne zlecenie gdzieś daleko za granicę w sprawach, które
przyniosą mu pieniądze i sławę. Uderzyło ich jednak, że Pulcheria Aleksand-rowna sama
nigdy o nic nie pytała. Przeciwnie, okazało się, że ma ona swój własny pogląd na
przyczyny nagłego wyjazdu syna. Ze łzami w oczach opowiadała o pożegnaniu z synem,