Norman Davies - Avrupa Tarihi

dönüşmüştür. Lagünün ortasındaki kaya kökü gibi Giril de yanmış, yıkılmış
bir imparatorluğun ortasında kalakalmış olsa gerektir.
Girit'iıı doğusundaki arkeolojik tabakalanma Thera'nın yükselişini, ondan
sonra gelen ve bugün bile açıklanamayan, Knossos sarayını harabe haline
getirmiş bir felaketten ayıran bir zaman farkını, bugün bile okunabilen, çok iyi
pişirilmiş kil tabletlerle sergilemektedir. Bir zamanlar öne sürüldüğü gibi,
Knossos'u yıkan Thera'nın patlaması değildir. Ama Minos'un sonunu getiren
darbelerden ilkini vurduğu kesindir. Mutlaka çok büyük olması gereken maddi
hasar ve can kaybı, ticaretin durmasını da beraberinde getirmiştir. Güçsüzleşmiş
bir Girit, Dor savaşçılarının merhametine kalmış ve zamanı gelince de
tamamen Helenleştirilmişıir.
Avrupa'nın ilk uygarlığının kötü sonu, kaçınılmaz bir biçimde genel olarak
uygarlıkların yükselişleri ve çöküşleri üzerinde durulmasına yol açmıştır.
Son felaketten kurtulan Minosluların, talihsizliklerinden kendi yetersizliklerini
sorumlu tutup tutmadıkları merak edilebilir. Fiziksel bilimlerin çeşitli dallarında
uygulanan Felaket Kuramı'nm, insan sorunlarının uzun vadeli modellerine
de aynı ölçüde uygulanıp uygulanamayacağı merak edilebilir. Matematik
Kaos Kuramı'nın uzun, sakin büyüme ve gelişme dönemlerinin niçin birdenbire
karışıklık ve düzensizlik dönemleriyle kesildiğini bir şekilde açıklayıp açıklayamayacağı
merak edilebilir. Ama Thera'nın deniz üstüne yükselerek oluşumuna,
bazı tarihöncesi kelebeklerin çırpınan kanatlarının yol açması akla
uygun mudur?
Arkeologlar ve tarihöncesi uzmanları büyük zaman dilimleri içinde düşünür.
Onlara göre, Knossos ve Miken ile son bulan tarihöncesi Bronz Çağı
uygarlığı, Avrupa tarihinin ilk üç büyük döneminden ilkidir, ikinci dönem,
klasik Roma ve Yunan dünyasıyla eşzamanlıdır, Roma imparatorluğunun sonunda,
"sistemlerin çöküşü"yle başlayan üçüncü dönem ise modem Avrupa'nın
yükseliş dönemine rasılar. Ve hâlâ bizimledir.
Knossos'un yıkılmasından sonra neredeyse 3.500 yıl geçmiş; bu süre içinde
Avrupa'nın görünümü pek çok kez değişmiştir. Tıpkı Yunan'ın, Girit'in
şöhretine, kıvancına halef olması gibi, Roma, Yunan temellerinin üzerinde,
"Avrupa" da Roma kalıntılarının üzerinde kurulmuştur. Öyle görünüyor ki,
dinamik gençlik, kendine güvenen yetişkinlik ve güçsüz yaşlılık (dönemi), bireylerin
yaşamında olduğu gibi toplumların siyasal ve kültürel tarihinde de
geçerlidir. Avrupa'da Giriı'inkine benzer bir yazgıyı daha sonra yaşayanlar, yani
bir zamanlar güçlüyken sonra zayıflayan devlet ve uluslar eksik değildir.
Î989'da Doğu Avrupa halklarının özgürleşme patlaması, daha çok barış ve
birlik umudu esinlerken, Nisan 1986 da Çernobil'deki nükleer patlama da,
Thera benzeri kıtasal felaketler konusunda insanları uyarmaktadır. Geç Avrupa
ll'yi izleyenlerin kaygısı, sonlarının birtakım yeni barbarların istilası sonucu
son çöküş mü, yoksa bir felaket çöküşü mü olacağıdır. Ama belki Geç Avrupa
lll'ün son altın yaz mevsimini görünceye kadar da yaşayacaklardır.