Norman Davies - Avrupa Tarihi

Birkaç eyaletçe (özellikle Wurtemberg, Hesse, Anhalt, imparatoru seçme yetkisine
sahip dukalık olan Saksonya, Neumark ve Pomeranya) ve Bremen'den Riga'ya
kadar Kuzey Alman kentlerinin çoğunda çabucak benimsendi. 1540'da
Luther, yeni inancın önde gelen hamisi olan Hesse hükümdarı Philip'e "iyi, işe
yarar bir yalan söylemesini 11 tavsiye ederek, ikinci bir eşle evlenmesine göz
yumduğunda uzun süren bir krize girdi. Concord Formülü'ne kadar (1580),
katı "Gnesio-Lutherciler" ile daha liberal "Melanchtonianlar" arasında birkaç
on yıl süren hizipleşmeler oldu. Luthercilik, Danimarka ve Norveç'te "Danimarkalı
Luther" Hans Tausen'in vaızları yoluyla 1537'de devlet dini haline geldi.
Danimarka'nın 1604'e kadar Lutherciligi tam anlamıyla kendi dini olarak
benimsemeyen İsveç'i kaybetmesinden ve Prusya (1525) ile Livonya'daki
(1561) Germen Devletlerinin çöküşünden bu oluşum sorumluydu.
Kalvinizm ise tam tersine devlet politikasından çok, belirli toplumsal
grupların eğilimlerine yanıt verdi. Batı Avrupa'da genellikle yükselen kentsel
burjuvaziye ve Fransa'da soyluların etkileyici bir kesimine hitap etti. Doğu Avrupa'da
ise hem yerleşik aydın tabakaya hem de kodaman sınıfa hitap etti. İngiltere
krallığında Kalvinizm 1548'de VIII. Henry'nin ölümünden sonra etki
yapmaya başladı. Çocuk yaştaki kral VI. Edward'm idaresi oldukça kafa karışıklığı
yarattı; benzer durum, özellikle Oxford'ta verilen Protestan şehitlerden
sorumlu aşırı Katolik Kraliçe Mary dönemi için de geçerliydi. Bundan sonra 1.
Elizabeth'in yönetiminde Birlik Kararı'nda (1559) kutsal olarak kabul edilen
Kilisenin Yerleşmesi ve Otuz Dokuz Madde (1571); Erasmusçu, Lutherci,
Zvvinglyci, Kalvinist ve geleneksel Katolik etkilerinin sağgörülü bir sentezine
ulaştı. Bundan itibaren Anglikanlık her zaman rekabet halindeki iki görüş, yani
Anglo-Kaıolikliğin "Üst Kilisesi" ile Kalvinist Evangelikanların "Alt Kilisesi"
için bir şemsiye görevi gördü. Elizabeth'in idaresindeki insafsız zulme rağmen,
hem resmi kiliseye gitmeyi reddeden Katolikler hem de konformist
olmayan Püritenler yer altında varlıklarını sürdürdüler. Püritenler on yedinci
yüzyılda tekrar güç kazandılar ve Cromwell'in İngiliz Uluslar Toplulugu'nda
(1650-1658) devleti kısa bir süre kontrol ettiler.
John Knox'un (1513-1572) çabaları sayesinde Kalvinizm, Presbiteryenlik
olarak bilinen bir formda 1560'da lskoçya krallığında tek geçerli din oldu.
Anglikanlıkla suçlansa da lskoçyalı Kirk kendini ayrı tuttu.
Fransa'da Kalvincilere Huguenoilar adı takıldı. Güney ve batıda yer alan
daha önceki Albigeois topraklarında ve bütün eyaletlerin kentli halkları arasında
hızla yayıldılar. Din Savaşları sırasında Bourbon Partisinin bel kemiğini
oluşturdular ve 1685'te son kovulmalarına kadar Fransa'nın dinsel yaşamında
temel bir rol oynadılar.
Hollanda'da özellikle Amsterdam, Rotterdam ve Leyden'deki kent sakinleri
arasında Kalvinizmin yükselişi, Batıdaki Katolik eyaletlerle ve Doğudaki
Birleşik Eyaletlerin bölünmesinde teme) etken oldu. Reformdan geçmiş Hollanda
Kilisesi 1622'de devlet dini olarak benimsenmesine kadar ülkede en
önemli rolü üstlendi.