Norman Davies - Avrupa Tarihi

Arşidük 23 Haziran lüH'tc Kanopiste'dcn ayrılarak eşiyle birlikle Saraybosna'ya
yol aldı. Öldüğünde İmparatorun bir "oh" çektiği söylenir. Yaverine "Tanrı
meydan okumaya izin vermez" demiş ve "Yukarıdaki bir güç benim anık zapledemediğim
bir düzeni yeniden yaram" demiştirBu yorumun genelde Arşidükün aykırı
evliliğine dayandığı düşünülür. Belki de savunmasız yaratıkların katline aittir.
Pazartesi, 3 Ağustos 1914, Dışişleri Bakanlığı, Whitehall, Londra swl. Britanya
Dışişleri Bakanı sakin bir yaz sabahı ofisinden dışarıya bakıyordu. Sir
Edward Grey tarihin en geniş imparatorluğunun uluslararası ilişkilerinden sorumluydu.
Avusturya Sırbistan'la savaştaydı. İki gün once Almanya, Rusya ve
Fransa'ya savaş ilan etmişti. Alman birlikleri Lüksemburg'u işgal etmiş ve Belçika'ya
saldırmaya hazırdılar; Rus birlikleri Doğu Prusya'ya girmişlerdi. Britanya
hâlâ barıştaydı. Avam kamarasında uzun bir konuşmadan sonra Sir Edward,
daha yeni başbakan olan Henry Asquith'e, Belçika işgal edildiği takdirde
Berlin'e gönderilmek üzere bir ültimatom hazırlanmasında yardımcı olmuştu.
Saat sekiz ya da dokuz olmalıydı, çünkü aşağı bahçede görevlinin havagazı
lambalarını yaktığını anımsıyordu. Daha sonra sözlerini anımsayan bir arkadaşına
dönerek "Bütün Avrupa'da ışıklar sönüyor. Hayatımız süresince onları
tekrar yanmış görebileceğimizi sanmıyorum" demişti. Bu sahne Britanya tarihinin
sayısız kitaplarda yer alan en ünlü sahnesidir. Sözler hemen bütün antolojilerde
yer alır. 77
Ne yazık ki, Sir Edward'in anıları hikâyeyi tam olarak doğrulamaz:
1, 2 ve 3 Ağustos günlerinin bendeki anısı, hemen hemen hiç bitmeyen kabine
toplantıları ve inanılmaz gerginliktir; fakat tartışmalardan aklımda çok az şey kaldı...
benim yapabileceğim çok az şey vardı; koşullar ve olaylar kararı zorunlu kılıyordu...
Son hafta bir akşam beni ziyarete bir arkadaşım geldi; o günün Pazartesi, 3 Ağustos
olduğunu düşünmekte. Benim Dışişleri Bakanlığındaki ofisimin camının
önünde duruyorduk. Güneş batmakla ve aşağıdaki lambalar yakılmaklaydı... Arkadaşıma
göre bunu şu cümlelerle yorumladım: "Bütün Avrupa'da ışıklar sönüyor.
Ömrümüz boyunca onları lekrar göremeyeceğiz."' 8
Gerçekten olan neyse oldukça şaşırtıcıdır. Işıkların sönmesi hakkındaki bir
benzetmenin ışıkların yakılmasıyla çağrıştın İması gariptir. Grey'in en titiz biyografyacısı
bu olaydan hiç söz etmez. 79 Dahası, savaş arifesinde, diplomasinin
en yoğun olması gereken zamanda, fırtınanın merkezindeki adamın yapacağı
çok az şey vardı. Bir dostunu kabul ederek önemsiz bir konuşma yapacak
kadar vakti vardı ki, detaylarını anımsamıyordu bile.
Aynı akşam Berlin, diplomatlarının Almanya'yı iki cepheli bir savaşa ittiği
ve de gerçek hiçbir müttefiki olmadığım algılamıştı. Reichstag'da Şansölye