Norman Davies - Avrupa Tarihi

(...) savaşla korkusuz, barışla nazik, (...) sağgörülü olma alışkanlığını edinmiş,
(...) Hıristiyan dinini açıkça savunan ilk imparator olmak niteliğini hak etmiştir."
37 Annesinin sergilediği örneğe rağmen, Constantinus'un Hıristiyanlığın kurallarına
şahsen ne kadar uyduğu tartışmalı bir konudur. Tek tanrıya olan borcunu
açıkça kabul etmiştir; ama birçok uygulaması, Hoşgörü Fermanı dahil,
aynı ölçüde hoşgörülü bir paganın politikalarıyla açıklanabilir. Konstantinopolis
festivalleri sırasında en çok kendi ibadetini geliştirmekle ilgilenmiştir.
Ama öte yandan da, Roma'da bizzat inşa ettirdiği Aziz Petrus Kilisesi ve Constantinus
Bazilikası gibi, küçük bir kilise yaptırıcısı olmuştur, 32i'de, Pazar gününün
bir dinlenme günü olmasını genel uygulama haline getirmiştir. Resmi
vaftizini (Hıristiyanlığa girişini) uzun süre ertelediği; bir Arian olan Nicomedia
Piskoposu Eusebius tarafından, ancak ölüm döşeğinde Hıristiyanlaştırıldığı
bilinmektedir. Roma kenti piskoposuna özel bir ayrıcalık tanımamıştır.
Constantinus, geç-imparatorluk tapınışının derinleşen teatralliğinin tadını çıkarmıştır.
Sol inviclus (Fethedilmemiş Güneş) olarak, Diocletianus'un adoratio
purpurae, yani erguvan rengi tutkusunu miras almış ve kendini, Doğu despotizminin
aşırı itaatli diliyle kuşatmıştır. Roma'daki Constantinus Kemerinin
kabartmalarında da sergilendiği üzere, kamusal sanat daha katı ve resmi yönde
gelişmekledir. Constantinus'un sarayındaki entelektüel yaşama, Hıristiyanlığın
yükselen dalgasıyla geleneksel kültürün uzlaşmasına yönelik baskı
hâkimdir. Constantinus, Trier'den tanıdığı mühtedi (Hıristiyanlığa geçen) bir
reıorikçi olan Lactantius'u, hem oğlu Crispus'ıı eğitmekle hem de Divinae /ns-
(itutiones'te (Tanrısal Kurumlar) Hıristiyan dünya görüşünün sistematik bir
dökümünü vermekle görevlendirmiştir.
Constantinus'un saltanatı döneminde Hıristiyanlığın durumunu doğru
değerlendirmek gerekir. Milano Fermant'ndan (MS 313) sonra Kilise, resmi
hoşgörüden, sağlanan düzenli gelir kaynağından ve İznik Kuralları sayesinde
de tutarlı bir öğretiden yararlanmıştır. Ama kurumsal gelişmenin bu ilk aşamalarında
hâlâ küçük bir azınlık grubu veya biraz daha fazlasıdır. Yüksek bir
dinsel otorite yoktur. Yazılı kurallar üzerinde tam anlaşma sağlanamamıştır.
Johannes Chrysosıom'dan Augustinus'a kadar en büyük Kilise Babalarından
hiçbiri henüz doğmamıştır. Dinin kurallarına aykırı düşünenlerin en büyüğü
olan Arius, MS 334 yılında sürgünden geri çağrılmış, imparatorluk sarayında
ciddi bir nüfuz kazanmıştır. Gerçekten Arianizm, sonraki imparatorlar döneminde
nüfuzunu artıracaktır. Ama Afrika'daki Donaıiusçular baskı altındadır.
Hıristiyanlığın, İmparatorluk dışında büyüdüğü ülkelerse, sadece Ermenistan
ve Habeşistan'dır. Anzi takibat dönemi geçmiştir; ama "Hıristiyanlık
alemindeki bölünmeler paganizmin yıkılışını geciktirmektedir."
MS 330 yılında İmparatorluk, geçen birçok onyıla göre daha sağlıklı durumdadır.
Doğu ve Batı yeniden birleştirilmiştir. Genel barış kurulmuştur.
Constantinus'un reformları, "birleştirilmiş ne varsa bölen, seçkin, üstün ne
varsa ayağa düşüren, her aktif gücü ürküten, en zayıf iradenin en itaatli olma-