Norman Davies - Avrupa Tarihi

Ancak 1778'de hem Voltaire hem de Rousseau öldüğünde. Aydınlanma
soluksuz kalmaya başlamıştı. Fakaı etkisi onyıllarca güçlü kalacaktı. Gerçekten
de modern Avrupa düşüncesinde kendine kalıcı bir yer edindi. Aydınlanmanın
ilk esin kaynağı olan rasyonalizm ikna gücünü yitirmekteydi. Saf akıl
dünyayı anlama ve ayaklanmanın kehanetlerini okuma konularında yetersiz
kalmaktaydı.
Romantizm, birçok günah kapsayan bir sıfattır. Kültür kuramcıları için o
kadar karmaşıktır ki, bazıları bir değil birçok Romantizm olduğunu iddia etmektedir.
Ancak on sekizinci yüzyılın son çeyreğinde zayıflamakta olan Aydınlanmaya
tepki olarak ortaya çıkan çok büyük bir kültürel hareketti. Biçimsel
dinle hiçbir yönden ilgisi yoktu. Gerçekten faal şekilde Hıristiyan karşıtı değilse
de, son kertede Hıristiyan olmayan olarak düşünülen birçok özellik içermekteydi.
Ancak ana ilgi alanları genellikle insan deneyiminin Aydınlanmanın
sıkça yok saydığı ve dinin de üstünde durduğu ruhani ve doğaüstü alanlarına
yöneliyordu. Bu anlamda bazen Aydınlanmanın önceki Reformasyon-karşı Reformasyon
dönemindeki düşünce alanlarına yönelik aşırı tepkisine karşı bir
tepki olarak görüldü. Belki de her zaman var oldukları halde, Aydınlanmanın
idealleriyle az ortak noktası olan belli moda ve düşünce marjlarının devamı ve
genişlemesi olarak görülebilir. Bu marjlar genellikle "Aydınlanma karşıtı" ve
"Romantizm Öncesi" başlıkları altında bir araya getirildi.
Aydınlanma karşıtlığı üzerine tartışmalar Napolili G. B. Vico'dan (1668-
1744) üç Doğu Prusyalıya, Hamann, Kant ve Herder'e uzanan felsefi konular
etrafında odaklanıyordu. Vico'nun 5den;:« nuova'sı (1725) devrevi tarih kuramından
başka mitolojiye ve ilkel toplumların kullandığı sembolik ifade biçimlerine
büyük önem vermişti. Bu konular birçok filozofun kolayca reddedeceği
konulardı. Vico da, Herder de geçmiş ve şimdiki dünya hakkındaki bilgimizi
oluşturmak için gerekli olan muazzam veri kitlesini insan aklının nasıl inceleyip
yorumladığı sorusuyla uğraşmışlardır, tkisi de tarihsel bakış açısının rolünü
vurgulamışlardı. İkisi de "böylesine türdeş olmayan malzemeleri tutarlı bir
bütün halinde sentezleme rasyonel araştırma yöntemleri için gerekenden çok
farklı yetenekler, her şeyin üstünde yaratıcı bir hayal gücü yeteneğini gerektirdiğini
algılamışlardı." 16
Hayatını Köıtigsberg ve Riga'da geçiren J. G. Hamann (1730-1788) önemsiz
risalelerin dağınıklığı içinde yoğun, dağınık (ve çevrilmemiş) Alman, nesir
yazan, karanlık, önemsiz bir felsefeci sayılarak genel bir kabul görmemiştir.
Ancak irrasyonellikte Hume'un çizgisini geliştiren Aydınlanma eleştirisi çağdaşlarınca
çok iyi bilinmekte ve eleştirisine uzmanlar tarafından yüksek değer
biçilmekteydi. Hamann'ın "başlayan büyük romantik devrimin fitilim ateşlediği"
bile iddia edildi:
Hamann tapanın altındaki karakurbağasının çığlığını duyanlar için konuşuyor,
kurbağanın üzerinden geçmek doğru olsa bile: insanlar bu çığlığı duymazlarsa,
eğer "tarih tarafından mahkûm edildiği" için karakurbağasının işe yaramaz oldu-