Norman Davies - Avrupa Tarihi

cı/schule hem anadil hem de teknik alanında eğitim veren okulların temelini
oluşturuyorlardı. Ancak Aydınlanma hemen her yerde eğitimdeki sağlam dini
geleneğe karşı mücadele ediyordu. Encyclopedie'de, D'Alembert'm "Kolej" başlığı
altındaki makalesi gürültü kopartmışıı:
Tüııı bunların anlamı genç bir adam on yıldan sonra ölü bir dilin eksik bilgisiyle,
unutmaya çalışacağı felsefi ve retorik hükümler: Genellikle bozulan sağlık... ve
daha da sık olarak günahkâr sohbette yenik düşecek yüzeysel bir din bilgisiyle
koleji bitirir...
Din eğitimi uzun vadede Aydınlanmanın etkisinde genel eğitimden ayrıldı;
modern konular klasiklerine ektendi; ve Benıham'ın Londra Üniversitesi için
uzun mücadelesinde olduğu gibi, yüksek eğitim dini himayeden kurtuldu
İCOMEN1US].
Ancak hiçbir şey Emile'in etkisine rakip olamazdı. Rousseau dostu olan
plıiJosoplıc'ların yöntemlerinden etkilenmemişti. "Locke'un büyük vecizesi çocuklarla
birlikte akıl yürütmektir ve de bu revaçta olan moda" diye yazmıştı;
"fakat ben onlarla akıl yürütenlerinden daha aptal çocuklar görmedim hiç"
(Emile, bl. II). Bunun yerine o doğumdan olgunlaşmaya kadar "doğal eğitimi"
ve büyüme çağından önce kitapla öğrenmenin yasaklanmasını savunuyordu.
Çocuk gelişimi hakkındaki güncel kabulleri çürüttü. Rousseaucu zihniyette
ilk eğitim el kitabı olan J. B. Basedow'un Elementarwerfe'i, 1770-I772'de bu
zihniyete bağlı ilkokul olan Philanifıropinium, iki yıl sonra Dessau'da açıldı.
Fakat günün en cesur eğitim projesi, 1772-1773 yıllarında Avrupa'nın
çok özel koşullarının ilk devlet eğitim bakanlığı olan Ulusal Eğitim Komisyonu'na
hız verdiği Polonya'da gerçekleşti. Hem İlk Paylaşımın motivasyonu sağlayan
siyasi krizi hem de beyin gücünün çoğunu sağlayan Cizvitlerin dagılmalarıyla
eşzamanlı oldu. Birkaç yıl önce Polonya'daki boğucu Rus hâkimiyetinden
kaçmakta çaresiz olan Polonyalı reformcular görüşleri açısından
Rousseau'yu ve eğitim hakkındaki bütün önemli bölümleri içeren eseri Cotısiderations
sur le gouvemmeru de Palogne'u (1769) incelediler. Rousseau, tüm
var olan kurumların yerine tek ve birleşik bir eğitim sistemi yaratılmasını
önermekteydi. Onun sözünü tuttular; ve Polonya'nın son kralı Stanislaw August
Poniatowski bunu paylaşıma boyun eğmek için koşul olarak öne sürdü.
Polonya'nın siyasal umudu yıkılmaktaydı, fakat kültürel bekası hâlâ kazanılabilirdi.
Sonraki yirmi yıl boyunca Ulusal Eğitim Komisyonu, çoğu Cumhuriyetin
yıkılmasına kadar dayanan iki yüz seküler okul açtı. Yeni öğretmenler eğitildi.
Eski Cizvitler tarafından Polonya dili ve edebiyatı konusunda, bilimsel
konularda ve modern dillerde okul kitaplan yazıldı. Kral günlüğüne şöyle yazmıştı:
"Eğer bundan iki yüz yıl sonra hâlâ kendilerine Polonyalı diyen insanlar
olursa, çalışmam boş yere olmamış olacak." Polonya gerçekten yıkıldı (Bkz. s.
708-711, 767-768, 769-771), fakat kültürü yıkılmadı. Ulusal Eğitim Komisyonu
kapatıldı, ancak idealleri Rus İmparatorluğunun batı bölgesi olan yerlerin
eğitim kuruluna taşındı. Prens Czartoryski'nin aydın yönetimi altında 1825 yt-