Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Doğası Gereği Bilinemez Olan 1 0 3
bindirilmiştir. Sık tekrarlanan bir çözümlemeye göre bu tür bir
determinizm, dünyanın insan ölçeğindeki yanlarıyla ilgilenmemektedir.
Zira büyük sayılar yasası aracılığıyla istatistiksel
bir determinizme, yani bizim birlikte yaşadığımız determinizm
lürüne yer bırakmaktadır; dolayısıyla burada olguların bilgisi
bizim gözlemlerimizin kesinliğine bağlı kalmaktadır.
4) Gürültüden bir sinyal çıkarılması veya bir fondan bir
biçimin belirmesi de çok genel "uygulamalı" belirsizlik ilkelerine
yol açmaktadır ve bu genel ilkeler teorik planda, Heisenberg'in
gözlem bilimleri düzeyindeki belirsizlik ilkesiyle
örtüşmektedir; ama bir başka ölçekte.
5) Diğer yandan gözlenenin, gözlemcinin varlığına tepki
gösterdiği tüm dallarda, bu gözlemcinin dünya hakkında sahip
olabileceği bilginin ilkesel olarak sınırlandırılması söz konusudur
ve bu sınırlandırma, insan bilimlerinin "belirsizlik ilkesi"
nde kendilerini ifade eder; fotoğraf bunun iyi bir örneğidir.
6) Bu düzeyde, bilimsel bilginin hükümranlığı, insani veya
rasyonel nitelikli etmenler tarafından sınırlandırılmıştır:
a. İlk olarak, belirli deneylerin global olarak genelleştirilmiş
pahası vardır. Paha, birey veya toplumun, "bilgi kuvvettir"
önermesine göre bilgiye atfettiği ve "zorunlu işlerden arta
kalan" (discretionnaire) kaynaklarından ayırdığı paydır. Bu
kaynaklar, sınırlı olduğundan insanın düşünce sürecinde herhangi
bir anda birtakım deneyleri yeniden yapma ve doğrulama
yeteneği de sınırlı kalmaktadır. Bilimsel sistem, demek
ki, bazen otorite kanıtına yer bırakmaktadır; bu kanıta göre,
insanlar, denetim olanağından yoksun olarak "uzman insanla
r ın söylediklerine inanmak zorundadırlar. Burada araştırmacının
"kredi"si/itibarı, sağlama/tahkik etme yeteneğinin
yerini almaktadır.
b. Bizzat deney de, makroskobik bilimlerde, gerektirdiği
olanaklar nedeniyle zorunlu olarak sınırlandırılmıştır; coğrafya,
jeoloji, astronomi bunun örneklerindendir. Dünyaya dokunmayı
içeren ve güçlü etkileşim olarak nitelediğimiz deney, yerini,
zayıf etkileşim olan gözleme isteyerek bırakmıştır.
c. Eylem peyzajımızın öğeleri olarak sürekli birlikte yaşadığımız
ve bilimsel açıdan temellendirilmesini istediğimiz pek