Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

7 8 Belirsizin Bilimleri
12. Toplumda Yeni Bir Deney "Durumu"
Laboratuvar durumu, psikolojide bile, denekler için çok yıpratıcı
olabilir; kuşkusuz, esas itibariyle, deneklerin belirli bir yerde
zaman ayırarak hazır bulunmalarını (disponibilite) gerektirir,
ama burada, onların tepkilerini kayıt etmekten başka, en akla gelmedik
şekilde yönlendirilmeleri de söz konusudur; örneğin deneğin
gözüne belladon damlatmak, onu bir koltukta hapsetmek veya
başını bir şeritle sarmak, gözlerini kapatmak, kulaklarına kulaklık
takmak, vücuduna elektrotlar koymak gibi uygulamalar,
deney gereği yapılan yönlendirilmelerin en sevimlileridir. Denek,
laboratuvarda belirli bir zaman geçirmekte ve deneycinin bilimsel
oyunlarına gönüllü olarak katıldığı varsayılmaktadır.
Oysa, buradaki durum, yine de, tıbbi veya biyolojik araştırmalardakinden
daha rahattır; çünkü sosyal bilimler insanın
dış kılıfından, yani derisinden (Valery'ye göre deri, insanda en
derin şeydir) daha ileri gitmemekte ve bu sınır, insan bilimleri
ile fizyoloji veya biyolojiyi ayırdetmektedir.
Deneklerin kişisel yükleri arasında, bir araştırma objesi
olmak zorunda kalan bir özne'nin bu ikircikli (ambigue) konumunu
da dikkate almak gerekir. Bilimsel proje kendiliğinde,
deneyciden bazı şeyler ister; örneğin ilke olarak mesafe koyma,
deneği obje durumuna (etat objectal) "indirgemek" üzere
araştırmacıyı bir kişi olarak denekten ayıran bir nesnelleştirme
(objectivation) iradesi gösterme gibi. Araştırmacı, deneği, "ortalama
insan"ın (Quetelet) bir temsilcisi gibi, yani davranışlarında
ve tepkilerinde insanın bir tür ideal tipi gibi görme eğilimindedir.
Öyleyse bu bilimsel proje, insanın kendi kendini
görüşüyle çok az uyuşmakta olup, daha çok deneycinin, geçmiş
bir dönemde, sosyal bilimlerin laboratuvar çalışmaları sırasında
yaygın olarak kullanılan bir terimle ifade edersek, "insan
malzemesi"ne ilişkin, insandan kopuk/uzakta bir görüşüyle
uyuşmaktadır. Obje-öznenin ikircikli konumu, yaşanması güç
bir durum olarak kalmakta ve çaba gerektirmektedir.
Niçin, bireyler bu tür durumlarda bulunmaya razı olmaktadır?
Bunu, genel olarak, belli başlı dört nedenden ötürü yapmaktadırlar: