Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Belirsizin Bilimlerinde Hata ve Yaratma 2 8 5
lilektrik şirketinin bize 0,00 frank tutarında fatura gönderen
bilgisayarı, sosyolojik bir sanat yaratıcısı mıdır?Aslmda, maddi
hata, sosyal veya bireysel sonuçları olan hatadır; yol açtığı
eylemler zinciri tarafından yaptırıma uğrayan ve dolayısıyla bir
durumun tüm etmenlerini gerektiği gibi dikkate almayan veya
bunların değerlerini yanlış hesaplayan bir karara karşı rahat
olma bakımından bir sorumluluk içerir.
Hata kavramı, düşünce ile dünyayı yeniden inşa edişimizin
hammaddesi niteliğindeki denk düşme, rastlantı demek
olan Zufall fikrinden çok, düşünce labirentinin yollarında ordan
oraya dolaşma anlamını içeren İrrtum fikrine dayanır. Bu, hata
ve denk düşme arası ilişkidir; dikkatimizi çeken, ama bu "hata"
sözcüğünün kendisi tarafından saklanan denk düşmelerin
(tesadüflerin) kaynağının araştırılmasıdır.
Maddi hata, çoğu kez, istatiksel nitelikte zayıf bir sapma
olan gözlem hatasıdır. Bir başka deyişle akıl yürüten zihnimiz
gözlediği olgularda tasavvur edilebilecek varyans nedenlerinin
tümünü tükettiği (istatikçi "çıkardığı" diyecektir) zaman, gözlediği
evreni "anlaşılabilir etmenler"le, yeniden inşa etmek için
daha ileri gitme kapasitesinin sınırı, "hataların yasası"dır. Daha
olası bir tarzın etrafında sayısal sapmalar, farklar, normal dağılım
biçimini (Gauss eğrisi) aldığı zaman, bu normallik, dağılımın
düzenliliğini gözden geçiren araştırmacıyı, betimlemeyi
üstlendiği "rasyonel faktörler" oyununu tükettiği düşüncesine
götürür. Doğanın portresini yeniden inşa etme mücadelesinde,
araştırmacı, nedensel kesinlikler arasında rastlantısal belirsizliklerin
oyununa tekrar döner (tıpkı mekanikte, bir parçanın
başka parçada "oynaması" gibi). Sonuçları etkileyen/değiştiren
dürtülerin eş-olasılığmı belirten Gauss'un modal eğrisinde, Bayes
önermesinin (lemme) ifade ettiği bilinemez nedenlerin eşolasılığım
göz önüne çıkaran bu oyundur.
Böylece, istatistiksel gözlem hatası, "saf" olduğu zaman,
bu onun, çözümlemeci tarafından, tüm kalıntı niteliğindeki
doğru olmayan nedensellik izlerinden temizlenmiş olmasındandır.
Gürültüden hareketle bir sinyal elde etmeye yönelik
yeni araştırmalar, bu konuda kendiliğinde bir disiplin oluşturma
noktasına gelmiştir. Bu istatiksel hata, tekniğin bugün­