Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 8 2 Belirsizin Bilimleri
2. Maddi Hata, Yaratıcı Hata
Hata konusunda bir araştırma, demek ki bu hatanın altındaki
hakikate ilişkin bir araştırmadır ve bu bizi hatanın iki yanma
götürür; bazen maddi, bazen yaratıcı hataya. Maddi hata, muhasebecinin,
sekreterin ve mühendisin, hatta tanısında yanılan doktorun
hatasıdır; tüm bu durumlarda doğru biçimin kendini dayatma
gücü (hata fark edilmiş olduğunda) -biçim in gücü- zihne o
kadar apaçıklıkla ve o kadar kaçınılmaz olarak kendini kabul
ettirir ki, hata kavramı, önceden dayatılmış bir biçime, yani daha
önceden yapılmış ve tartışılmaması gereken bir bilime uymama
gibi görünür. Ama, ancak düşüncenin hareketinden sonra kendini
kabul ettirir. Yaratıcı hata ise, birbirini izleyen uzun etapların
sonunda, hatalı, dolayısıyla geçici bir biçim gibi, evrensel tutarlılığın
büyük yasası kapsamına giremeyen, ama entelektüel bir
oyun kuralı olarak görüldüğü takdirde mantıkla bir oyun olan
zihnin bir çabası içinde düzeltilebilecek bir biçim gibi görünecektir.
Bilimsel hata, sosyal veya politik hata, bir önermenin doğruluğunun,
yol açtığı uyarmalardan daha az önemli olduğu, özü itibariyle
belirsiz olguların bu sonuncu kategorisi içinde yer alır.
Burada üzerinde akıl yürüttüğümüz imaj, bilginin topolojik
bir alanının imajıdır; bu alan, I. Bölüm'de gördüğümüz üzere,
özne zihnin, bir fare gibi dolaştığı, topografyasını keşfederek
-dolayısıyla inşa ederek- ardışık koridorlarını izlediği bir
tür labirent gibidir; düşüncenin yerleri/alanları, eğer daha önce
katedilmişlerse, vardırlar. Sözcüklerle tasarlanabilir olan her
şeyin, salt bu sayede olabilir bir gerçeklik görüntüsü kazandığı
şeklindeki felsefi iddiayı bu anlamda almak gerekir.
Bunları birbirinden ayırdetme arzusu taşıyan epistemolog,
düşünce alanında katedilmiş aşamaların sayısına göre değerlendirilen
tutarlılık mesafesi, yani zihinsel mesafe kavramını işe
dahil eder; söz konusu aşamaların sonunda, "olan" ile evrensel
akıl (logos) açısından olması gereken arasında, hatalı girişimin
sonucu ile onu çevreleyen hakikat çerçevesi arasında zorunlu
olarak bir "fark" ortaya çıkacaktır.
Bu, keşif sürecinde çok açıktır: Tutarlılık kavramı, daha
sonra yanlışlığı görülecek bir öncülden hareketle, çıkarsama­