Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Zayıf Rasyonellik ve Asgari Bilimsellik 4 9
lıaline gelmiştir. Günlük dünya, değişmemiştir; onu değiştiren
şey, Leibniz'in tilmizi Wolff'un önerdiği zihinsel bilimlerin ya
ila insan bilimlerinin verimli bir şekilde ortaya çıkışı olmuştur;
VVolff, büyük ölçekte, bizim ölçeğimizde, her şeyin ölçüsü olan
insanın ölçüsünde, fikir olarak ancak 19. yüzyıl ortalarında
doğan sosyoloji ve psikoloji ölçeğinde, birtakım düzenliliklerin
bulunduğunun kabul edilmesine çaba harcamıştır.
13. Belirsizin Deneylere Girişi
Fiziksel bilimlerde deney süreci, belirsizden, insan bilimlerindeki
gözlem veya kavramsallaştırmalara kıyasla daha çok
korunmuş bir durumda değildir. Kuşkusuz her şeyden önce,
doğa bilimlerinin derin bir rasyonelliği olduğu akla gelir; buna
göre, her şey, herhangi bir şekilde "rasyonel olarak açıklanabilir"
olmalıdır; eğer birtakım sırlar varsa, bu bizim yeterince
çalışmamamızdandır; fizik veya kimyanın konusu, özü itibariyle
"gizemli" değildir; insan güdülerine ve hayvanların içine
nüfuz edilemez hareketlerine bağlı değildir.
Pratikte, kesin ile olası, olabilir, meçhul alanlar arasındaki
sınır, çok daha az ayrılmıştır. Deney yapma her zaman, olgularla
oyun oynamak demektir; olgular, rastlantısal dalgalanmaların
güçlü nedenlerinden ötürü birbirine karışabilir veya gizlenebilirler;
bu nedenler, düzeni kurulmuş bir deneysel ortamda
saptanmak istenen şeyin ortaya konmasını, sağlam deneysel
bir rasyonellikten çok, bir rit ve bir sihir sanatı, hatta hemen
hemen bir büyü yapma (incantation) işi haline sokabilecek
kadar güçlüdürler.
Buna gerçek bir örnek verelim; elektronik laboratuvarlarmda,
gittikçe yükselen elektromanyetik frekans dizilerinin başarıldığı
bir dönem olmuştur; bizim de yaşadığımız bu dönem
yaklaşık olarak 1925'ten 1950'ye kadar sürmüştür. Elektronik
deneyler yapmanın en önemli yanlarından biri, belirli nitelikler
taşıdığı varsayılan bazı devreler (circuits) gerçekleştirmek
ve "bunlar nasıl çalışır?" sorusuna cevap aramaktır. Devrele­