Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 3 4 Belirsizin Bilimleri
zekâ. Ya da, Eysenck'in takdire değer çalışmalarındaki gibi,
"ilerici-muhafazakâr" veya "sert-yumuşak" şeklindeki ayırdedici
karşıtlıklar ortaya konmuştur. Yine aynı doğrultuda, kültürlerarası
bir çözümleme yapan Cattell'in çalışmaları bir gerçekliğin,
veya kullanıcının yavaş yavaş "özselleştirmesi" (substantier),
yani düşüncenin araçları olarak fethetmesi gereken
kültürlerin karmaşıklığının, kültürün boyutlarından hareketle
yeniden yorumlanması üstünde odaklaşmıştır.
Bununla birlikte, "faktörcü zarafet" doruğunu, boyutları
ihtiyatla Fİ, F2, F3 şeklinde nitelendirilen geniş bir tabloda
çeşitli öğelerin yeniden konumlandırılmasında bulur; bu faktörlerin
neyi temsil ettiklerini söylemekten her an çekinilir
ve böylece yanlış yorumlar yapmaktan kaçınılır. Bu belki de,
araştırmacı için, tedbirli bir tutumdur; ancak, bu konuda hiçbir
şey bilmeyen bir gazeteci için kesinlikle gereklidir. Ne ki bu
tutum, karmaşık bir gerçekliğin açıklanmasını sağlayan anlaşılabilir
faktörleri anlamak ve bulmak isteyen faktör analizinin
temelini atanların tutumuna aykırı yöndedir.
Bilimin amaçlarından biri, somut gerçekliğin yerine rasyonel
bir soyutlamayı, bu daha basit bile olsa, koymak değil, bu
gerçekliği anlamaktır.
17. Faktör Analizi Sezgiye Yer Bırakmalı mı?
Faktör analizi teriminin genel bir alanı kapsadığını biliyoruz;
bir gerçekliğin boyutlandırılması veya faktörlerin araştırılması.
Matematikçi için, bir rakam tablosunu, onu oluşturan öğelerden
hareketle dönüştürmenin pek çok tarzı olduğunu da biliyoruz.
Bu konuda en ortodoks yöntemlerden biri en az sayıda etmenle
varyansın en maksimumunu değerlendirmeye, yani belirli bir
gerçekteki değişkenliği kovalayarak bu gerçeğin gittikçe daha
tam bir portresini yapmaya dayanmaktadır; burada, söz konusu
faktörlerin, her zaman, belirsizin bilimlerinde hep bir yeri (değeri)
olan sağduyunun öğeleri olmaması önemli değildir.
Soyutlamanın lehine ve dolayımsız bir anlaşılabilirliğin
aleyhine olan bu düşünce ekonomisine (tasarrufuna) bazı