Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 9 8 Belirsizin Bilimleri
İnsanın eylem peyzajının küçük öğelerine dikkat etmek,
bir gözlemci tarafından olduğu gibi birey tarafından da ifade
edilebilir olan yasaların oyunuyla/etkisiyle, -h er ne kadar
bu yasalar şimdiye kadar, yeterli bir dikkat gösterilmediğinden,
ortaya konmamışsa d a- insan davranışlarının anlaşılmasını,
çoğu kez, sağlayabilir. Üstelik, mikro-psikoloji, bir eylem
peyzajının öğeleri veya nedenleri arasında algılanabilir, -yani
psikofizik algı eşiğinin üstünde yer alan- ancak, pratikte çok
küçük, "ihm al edilebilir" oldukları için algılanmayan ve rutinlerin
öğrenilmesiyle rahatlayan hayata alışmanın sonucu olan
pratik bilinç eşiğinin altında yer alan öğeler ve nedenlere dayalı
davranışlar yelpazesinin incelenmesi olarak tanımlanabilir.
Kuşkusuz, insanı her an çevreleyen nedenler, uyaranlar ve
olguları mertebelendirmek ve zihni, enformasyon işleme görevinde
fazla yüklememek için, bunların belli başlılarını alıp
diğerlerini unutmak, düşüncenin esas erdemlerinden biridir.
Ancak, nicelleştirmeyi içeren bu işlemenin kendisi, söz gelimi
"toptan" alınacak, yani bilinç tarafından bilmezlikten gelinecek
pek çok etkiyi dışta bırakmaktadır. Böylece, insan, mantıkçı
için saçma veya makul olsun, "görünür bir nedensellik"e (causalite'
apparente) göre etkide veya tepkide bulunacaktır. Ama
madem ki insan -daha sonra değineceğimiz bir çaba olmaksızın
- bunu anlama yeteneğine sahip değildir, bilinmeyen ve küçük
nedenleri sıfır (etkisiz) ve olmamış/yok gibi ilan etmek çok
kolay olacaktır. Açık seçik belirtilebilir olanı açık seçikçe belirtmek,
bir önermeyi gözden geçirmeksizin sıfır veya ihmal edilebilir
saymamak ve tıpkı insanın, ayrıntılarını inceleme zamanı
ve olanakları olmadan dolaştığı çok kavşaklı patikalar gibi olan
eylem peyzajının öğelerinin birbiri içine düğümlenmiş durumlarım
çözmek bilim adamının görevidir.
Mikro-psikoloji, insanın görünür (zahiri) irrasyonelliğinin
rasyonel incelemesi olmayı istemektedir; açık seçik aklın
ara alanlarında, boşluklarında, bulmak için aramayı istemenin
yeterli olduğu bir alt-akılsallık (infrarationnalite) keşfetmeyi
hedeflemektedir. Psikolog, içinde bulunduğu durumun çeşitli
yanlarının ayrıntısına nüfuz etmek zahmetine girdiği ölçüde,
insanın irrasyonelliği kaybolmaktadır.