Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Belirsizin Bilim lerinin Metodolojik Yanları 2 2 9
14. Açıklama "Faktörleri", Şeylerin Doğasında
Olduğu Zaman
lîüyük bir didaktik değeri olan bir örnek alalım. Öğrencilerine
"faktör" sözcüğünün veya açıklayıcı boyutsal mekânın anlamını
anlatmak isteyen bir sosyal bilimler profesörü, bir otoyol
haritasında, kentler arasındaki mesafelerin bir tablosunu ortaya
koyar: Avrupa'da, şu kentle bu kent arasında kaç kilometre var?
Tüm mesafeleri, en büyük mesafeye bölerek, tablosunu, 0 ile 1
■ırasında değişen birtakım değerlere indirger. Bu küçültülmüş
tablo, aslında, bir korelasyon matrisinden ayırdedilemez. Bunun
üzerine, profesör öğrencilerine, en klasik yöntemlere göre ve
tablo üstünde bir faktör analizi uygulamalarını ve matrisin
hücrelerindeki rakamların varyansını açıklayıcı etmenleri ortaya
çıkarmalarını söyler.
Bildiğimiz kadarıyla (profesör biliyor) a priori olarak
Lümüyle apaçıktır ki bu tablo, alan üstünde mesafelerin bir tablosudur
ve öğrenci, çözümlemesi sonucu iki temel faktör bulacaktır;
biz bunları biliyoruz; bu iki faktör, uzunluk ve genişliktir
ve her ikisi de varyans analizinde eşit ağırlıktadır. Yine bildiğimiz
üzere, bu iki faktör varyansm büyük bir kısmını (%
95) açıklamaktadır; çünkü coğrafi koordinatlar, kentlerden her
birinin konumunu zorunlu olarak dikkate almaktadır.
Aslında, eğer öğrenci, daha sonra, bir x,y diyagramı üstünde
temsili noktaları birleştirirse, kenarları ve harita fonu olmayan
bir coğrafi harita elde edecektir, ancak bu haritanın, eğer
aklına gelirse, yapısını tanıyacak ve bilecektir.
Daha ileri gidilebilir; varyansm açıklanamamış kısımları, ikinci
derecede iki üç faktörden kaynaklanmaktadır; bunlardan biri,
rakımdır (yükseklik); zira S= (x 2 + y 2) 1/2 ilişkisine, bazı kentlerin
yüksek dağlarda, bazılarının ovalarda yer aldığı bir mekânda,
bütünüyle uyulmamıştır. Aslında fark çok küçüktür ve aldığımız
kent örnekleri dikkate alınabilecek maksimum yüksekliklere
kıyasla daha da arttığında, fark düzenli olarak azalmaktadır.
Daha da ileri gidebilir ve bu, daha ilginçtir. Teorik olarak, bu
şekilde oluşturulmuş matris, uçakla katedilecek yol hatları-