Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 1 8 Belirsizin Bilimleri
tif lengüistik mesafe matrisi) köşegenleştirmek mümkün olursa,
bunun altında -varyans analizi veya faktör analizi anlamında
faktör denilen- açıklayıcı bir öğe, yani tablonun sonuçlarını
yöneten bir ortak faktör var demektir. Bu faktör, belki de bir apaçıklıktır:
"Yiddish....belki de İbraniceden daha çok Almancaya
benzemektedir. Böyle bir faktör varsa, gözlemci-deneyci, a priori
sahip olduğu, ancak kanıtlarını bulacağından emin olmadığı ilk
fikrinde, rahatlamış olacaktır. Belki de apaçıklık olmayacak ve
bu durumda, "lengüistik tuhaflık" kavramı üzerinde yeni varsayımlar
geliştirecektir ve bu, yaptığı işlemin net kârıdır.
Eğer olgu saptanmış gibiyse, örneğin Guttmann ve Regnier'nin
(yeniden üretilebilirlik indisi) çalışmaları izlenerek,
bizim laboratuvarımızda geliştirdiğimiz yöntem kullanılarak
daha da ileri gidilebilir. Buna göre matriste yeni gruplandırma
yapıldıktan ve matrisin bir bölgesinde siyah yuvarlakların,
diğer bir bölgesinde beyazlıkların yoğunlaşması saptandıktan
sonra, burada iki yan olup olmadığı sorulur.
I. yan, olguların açıklanmasında farklı önemde eşzamanlı
(concomitants) pek çok faktörün bulunması, II. yan ise ikinci
derecedeki faktörün daha önemli olan birinci faktörü (köşegenleşmeyi
yapan faktör) bozmasıdır. Böyle bir durumda, birinci
derecede önemli faktörü dikkate alıp bundan hareketle tablo
yeniden oluşturulduktan sonra, aynı tarzda bir farklılıklar tablosu
ortaya çıkarmanın yolu aranır ve aynı tip akıl yürütme, bu kez
farklılıklar üstünde (yeniden gruplanma, köşegenleştirme, olabilir,
olanaksız vb) yürütülür. Doğal olarak, ileri gittikçe, daha
çok maceraya girilir. III. bölümde, Regnier Abaküsüne ayrılmış
paragrafta, bu sürece ilişkin bazı ek saptamalar bulunacaktır.
Burada bizim için önemli olan husus, esasta belirsiz olguları
incelemek için bir araç örneğidir; tekrar edelim, bu belirsiz olgular,
önemsiz değildir ve bu araç kullanılırken, neden söz edildiği
çok iyi bilinmemektedir, ancak bu olgular tanımlanmaya (aşağı
yukarı nesnelleştirilebilir bir tablonun varlığı) ve ardından,
nedensel bir tarzda işlenmeye çalışılmaktadır. Aslında, konuşulan
şeyin "açık tanım"ı, bu şeyin yol açtığı deneylerin toplamında
özetlenebilir. Bunun, grafik temsilin belirsizliği’nin iyi bir kullanımı
olduğu açıktır (0, 1, 2, 3, 4, 5 ölçeği, yuvarlakların çapıyla