Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Belirsizin Bir Epistemolojisi: Mantıklar ve Alt Mantıklar i 37
11. İndirgeme Süreci
Sosyal bilimler alanında, araştırmacı, item kümesinin tüm itemleri
için ayırdedici herhangi iki etmen arasında varolabilecek
korelasyonları özenle inceler. Kabul edilmiş istatistiksel geçerlik
testleriyle anlamlı korelasyon çiftleri bulursa, tanımı gereği, eğer
kıstaslardan birinin değerini bilirse, öbürünün değerini kestirebilir;
aslında, bilinçli bir araştırmacı, korelasyonları hesaplamaksızın,
grafik bir temsilden hareketle bu konuda oldukça açık
seçik bir fikir edinir. Eğer korelasyon yüksekse kıstaslardan birinin
diğerine kıyasla daha artık (redondant), hatta olgunun daha
genel bir kavranışı açısından stricto sensu lüzumsuz olduğunu
(Ockham'm usturası) söyleyecektir. "Açıklama", bu hususun
işlevsel bir şekilde uygulamaya konmasından çıkacaktır. Burada,
bir epistemolojik adım, rizikolu ve tehlikeli bir kavramsallaştırma
çabası vardır ve çoğu kez, daha sonra gerekmezse atmak
üzere fazladan en az bir boyut daha alıkoymak daha emniyetlidir,
rizikosuzdur; aksi halde, başlangıçta zihne apaçık gibi görünen
olgunun bir kıstası, bir yanı unutulmuş olacaktır.
Gereksiz boyutların indirgenmesini içeren bu zihinsel saflaştırma
süreci, iki kıstas arasındaki korelasyonun güçlülüğü
ölçüsünde sağlamdır. Apaçıklık, dünyada en kıymetli şeydir ve
ikna olmanın hammaddesi olması dolayısıyla özenle korunmalıdır.
Narindir, saldırılara maruz bırakılmamalıdır. Araştırmacının
zihni, olguyla ilişkisinde ortaya çıkan bir kıstası atmak
söz konusu olduğunda, bu kıstas büyük ölçüde artık ve hatta
yinelenen bir nitelikte de olsa, son derece muhafazakârdır. Bir
olgunun anlaşılmasında varyansı daha şık bir şekilde anlamak
amacıyla boyutların sayısını azaltarak apaçıklığın bir parçasını
kesip atmak yerine, mevcut birikmiş bulgulara, iki değişken
arası korelasyonun açıklanmasıyla, bir küçük apaçıklık parçası
eklemek, daha tercih edilebilir. Daha ileride, faktör analizine
ayırdığımız bölümde, belirsizin bilimlerinde, daha sonra yararlı
olabilecek bir enformasyonu israf etmemeye ("don't throw
away any valuable information") dayanan bu sezgisel kuralı yeniden
ele alacağız; bu kural, -nedenlerin değişebilirliğinin azaltılmasının
önemli bir yöntemi olan- faktör analizinin, ancak