Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Bileştirme Yoluyla Çözümleme 1 7 5
tikte bir "fonksiyon"un tanımıdır. Bu, doğrusal fonksiyonlar açıkça
tercih edilerek yapılmaktadır: "Sonuç nedenlerle orantılıdır"; ilk
fizikçilerden biri olan Robert Hooke'un keşfettiği ve çok ilginç
bularak keşfini "ut tensio sic vis" şeklinde not ettiği basit bir fikirdir*
Denilebilir ki, doğrusallık serabı, doğayı açıklamaya çalışanların
bilinçaltında derin bir iz bırakmıştır.
( )ııerilen modelin ifade edilmesi ve bütünüyle betimlenmesi,
kendiliğinde, yöntemin sağladığı ilk önemli sonuçlardır; çünkü
yöntemin, çeşitli kavramları bütünleştirmesi ve bir düşünıv
ekonomisi sağlaması söz konusudur ve bu, bazılarına göre
bilimsel tutumun anlamıdır. Model ister bir dizi denklemle
(matematik model), isterse bir dizi dönüştürücü aygıtlarla ("yapı"
denilen bir organigrama göre girdi-çıktı bağlantılarının
kurulması) ifade edilsin, zihin açısından, modele başvurmak
ve ondan çıkarsamalar, dolayısıyla tahminler yapmak daha
knlaydır. Bir model, bazen çok emek isteyen bir işlemle gerçeğin
karşılığını, kendiliğinde anlaşılabilir basit öğelerin sıralanmasına
indirgemesi bakımından, son derece didaktiktir. Aslında bu
aşama, Descartes'm beşinci kuralına tekabül etmektedir.
8) Bu aşama, modelin effektif inşasını içermektedir; bu
eskiden laboratuvar sehpası üzerinde yapılırken, günümüzde
genellikle bir bilgisayar programında gerçekleştirilen dinamik
bir model olup, anatomik değildir; yani "işleyebilecek" bir modeldir.
Eğer, modelin durumunu (giriş değişkeni) tanımlayan
l>azı özellikler değiştirilirse, modelin incelenmesiyle ve çıkış
değişkenleri ölçülerek, esin kaynağı olan gerçek olgunun dünyasında
cereyan edecek şeyler öngürülebilir; bir model yoluyla
açıklama dendiğinde kastedilen anlam budur.
Sembolik karşılığı, kurallara uygun bir şekilde belirtilmiş,
çıktı değişkenlerinin varyasyonları gerçek dünyanın "sonuçları"
ile karşılaştırıldıktan sonra, aralarındaki tekabüliyetin
kisin (exacte) olup olmadığına, tolerans eşiğini ya da kabul edilen
belirsizlik düzeyini aşıp aşmadığına bakılır; tolerans eşiği-
1 Hooke yasası: İngiliz fizikçinin 1660'ta geliştirdiği esneklik yasası. Buna göre cisimlerde
ortaya çıkan görece küçük biçim bozukluklarına (deformasyon), yer değiştirme
ya da biçim değişikliği miktarı, değişikliği yaratan kuvvet veya yükle
doğru orantılıdır, (ç.n.)