Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 2 2 Belirsizin Bilimleri
parçalarından her birinde düzeltilmesinin fonksiyonudur. Sağlamlığı,
halkalarından en zayıf olanın sağlamlığına eşit olan
zincir imajı, nedenselliğin yayılmasıyla ilgili bu fikre uygun
düşmektedir.
Çeşitli öğrenci ve entelektüel kuşaklarının mecbur edildiği
mantığın egzersizi, o çağda, sadece kanıtlama kuralları sağlamaktaydı.
Sınırsız mantıksal akıl yürütmenin başlıca kullanıcısı
matematikti ve şekillenmekte olan matematiksel düşünce, retorik
veya hukuksal kanıtlama alanına çekilen sözel mantığın yerini
almıştı. İspatlamanın (demonstration) amacı, öncüllerin hakikatinden
hareketle sonuçların hakikatine ulaşmak, yani başlangıç
verilerinin kabulünden hareketle zincirin sonunda iknaya
zorlamaktı.
1880'lere doğru, matematiğin temellerinin yeniden gözden
geçirilmesi sayesinde, mantık, özellikle Viyana çevresinin
(Carnap, Frank vb) çalışmalarıyla yeni bir yaratıcı hamle kazanmıştır;
bu çevre, bizzat önermelerin biçimi aracılığıyla hatayı
elemeyi hedeflemekteydi ve Peano tarafından "lojistik bir dil"in
oluşturulması, bu dönemde atılan en etkili adımlardan biri
olmuştu; bu dilin o dönemde başka şekilleri de oluşturulmaya
çalışılmış, ancak bunlar enformatiğin doğuşuna kadar kısır kalmıştır;
özellikle Fortran dilinin ve değişik türevlerinin ortaya
çıkışı, programlama sistemlerini kurmak amacıyla önermelerin
belirli kurallara göre sentezinde yeni bir yön sağlamıştır.
Psikoloğa göre, mantıksal düşünceyi nitelendiren şey, bu
"hakikat" değerini yayma yeteneğidir; daha doğru bir deyişle,
"eğer halkalardan her biri hatasızsa, nihai aşama "doğru", ya da
en azından ilk önermenin doğruluğuyla uyumludur" düşüncesine
uygun olarak, akıl yürütmenin zorlayıcı halkaları tarafından
ikna edilmektir. Bu, zihnin zorlanmış (contraint) bir tarzıdır;
ama psikoloji, özellikle heuristik veya estetik alanında, bu
şekilde ulaşılmış bir inancın anlamlılığı veya bilinç alanına zorla
aşılanmış biçimin gücü konusunda, pek çok kayıt getirmektedir.
Psikoloğa göre, insan zihni, genellikle zincirin çok sayıda
halkasını aynı anda/bir bakışta kavrama yeteneğinden yoksundur
ve bunun sonucu olarak, kesinliği, gerçekten ancak büyük
bir çaba gerektiren ardışık itemlerin (kıyasın terimleri) bağlan­