Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 1 6 Belirsizin Bilimleri
Değişkenlerin ölçümünün oluşumunda aşağıdaki aşamalar
önerilebilir:
1) İki öğenin eşitlik fikri, karşılaştırma ve eşitlik yargısı, a
corıtrario (buna karşıt olarak) eşitsizlik fikri: Burada A, B'ye eşittir,
değer olarak özdeştir, herhangi bir değer açısından aynıdır;
ya da A, B'ye eşit değildir, ondan farklıdır, daha büyüktür... tarzında
düşünülmektedir. Bu açıdan, Piaget'nin maddenin ya da
yüzeyin hacim ya da ağırlıklarının eşdeğerlikleri konusundaki
deneyleri, klasik örneklerdir.
2) Karşıtlık veya antinomi fikri: Burada iki şeyden biri diğerinin
zıddıdır, A, B'ye zıddır; diyalektik bir çift kutupluluğun
inşası söz konusudur: A-B. Yukarıda değindiğimiz üzere, hem A
hem de B, karşıtlıklarından yararlanmaktadırlar (bu ...'nın zıddıdır).
Karşıtlık, A ve B'ye imgelem alanını sınırlandıran ve A ile
B'yi tek tek ele alan bir tanım'dan daha çok yararlı olmaktadır.
3) Üçüncü bir terimin doğmasına yol açan "ne bu, ne şu"
formülünün üçlü (ternaire) fikri: Burada üçüncü terim, diğer ikisi
arasındadır; herhangi özel bir öğeyle ilgili olarak incelenen
değer, A ve B'nin karşıtlığı üstüne kurulmuş bir ölçekten çıksa
da, ne A ne de B kategorisine aittir. Bu, üç terimli bir mantığa
yol açar: A, B ve "ikisi arası". Örnek olarak Evet, Hayır ve Belki
seçeneklerinin, oldukça sık rastlanan basit bir ölçme ölçeği
olduğunu hatırlayalım.
4) İki uç kutup arasında bir değer yargısının konumlanması
veya nicel olarak değerlendirilmesi, bir değişkenin bir ölçek
üzerinde yerleştirilmesi fikri; mantıkçı, genellikle bu aşamada,
değerlendirilmiş "ölçme"den söz edecektir.
5) Eşik fikri: Bu fikre göre, bir "değişken"in olduğu gibi
varolabilmesi için belirli bir fiziksel asgari düzeyi aşması
gerekmektedir.
6) Fark eşiği fikri (Just noticeable difference): Bu fikre göre,
bir farkm nicel olarak algılanması, ancak iki değişkenden İkincisi,
birincisini belirli bir oranda aştığı takdirde mümkün olabilir
(gözlemci-ölçmeci, bunu bir yüzde olarak ifade eder). Bu
aynı zamanda, tesviyeci, ayarlayıcı, tamirci gibi kişiler tarafından
görgül olarak algılanmış "tolerans" fikrinin de temelinde
bulunan bir kavramdır.