Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 2 4 Belirsizin Bilimleri
fazla basit iki kıyasın birbirine zincirlenmesini kabul edebileceği,
kolayca anlaşılmaktadır; bu, birbiri içine geçmiş ardışık dört
veya beş terimden sonra, tümdengelimsel düşünce egzersizinin
fazla kafa yormadan terk edildiği anlamına gelmektedir.
Oysa insanın fikirlerini tesadüfen, yani kurduğu cümlenin
hakikatini oturtmaya çalışmaksızın herhangi bir şekilde birleştirdiği
de söylenemez. Bu açıdan, edebi ve hukuki düşüncenin
yanı sıra -"reklamcılar" denilen zihin mühendislerinin metodik
olarak inceledikleri- günlük yaşamın bunlar kadar önemli diğer
alanları, belirsizin bilimleriyle sıkı sıkıya bağlı olan belirli bir akıl
yürütme tarzı içermektedirler; bu bilimlerde, kavramlar belirsizdir
ve aralarındaki bağlantılar da öyledir; ama bu, bağlantı olmadığı
anlamına gelmez. Formel mantıktan farklı bir "belirsizin
mantığı" vardır ve bu mantık, tümüyle raslantısal da değildir.
Bu noktada, sorun bir başka şekilde ortaya çıkmaktadır. Birinin
doğruluğunun, az ya da çok, bunu izleyenlerin de doğruluğu
varsayımını içerdiği zihinsel biçimlerin veya kavramların
arasında, zihnin kendiliğinden kabul ettiği bağlantılar nelerdir?
Bilinç alanında oluşan bu bağlantı süreçlerini alt-mantıklar (infralogiques)
olarak adlandıracağız. Bunlar, stricto sensu, hatalıdırlar
(errones) -mantıkçı, yanlış (faux) diyecektir-, bununla birlikte bir
hakikat sayıltısı (presomtion), minimum bir inanç (conviction) ve
basit, ama işe yarar bir tür apaçıklık sağlayarak, önermeleri veya
kavramları birbiriyle birleştirmeye yararlar.
Örneğin mitolojik-şiirsel veya dinsel düşüncede, reklam
kanıtlamasında ve -sözcüğün dar anlamında akıl yürütme
olmasa d a- sağduyunun akıl yürütmelerinde, tümden gelimsel
olmaktan çok tümevarımsal olan ve doğruluğu yayıcı
(recurrent) süreçler bulunduğu gösterilebilir; bu süreçler, gerçeğin
karmaşıklığını anlayıp işlemek zorunda kalan, fakat dikkat
zamanı ve çaba yeteneği eksik olan insanların kullandığı
düşünce araçlarıdır; somut durumların çoğu, böyledir.
Alt-mantık, belirsizin mantığı mıdır? Her şeye rağmen, altmantığın,
bizim günlük yaşamın kavramlarım işleme tarzımızda
büyük bir rol oynadığı açıktır, çünkü bu rol, ifade edilebilir
ve kuralları saptanabilir. İmaj veya temsilden kaynaklanan görsel
algı ve inanç alanından bunun bazı örneklerini vereceğiz.