Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Belirsizin Bilimlerinin Metodolojik Yanlan 2 0 9
Önceki örneğe (sertlik) kıyasla, sismolog, daha büyük
t.ılcplere sahiptir. İstediği şey, 5. ve 7. derece arasında yer alan
depremlerin meydana getirdiği zararların artışından hareketle,
6. dereceden 7. ye, sonra 7. dereceden 8. ye geçildiğinde neler
olacağı hakkında bir fikre sahip olmaktır. Bu ölçeklerin basit
ıliizenleyişlerden ibaret olmayıp, zararların bir tür niceliksel
ölçümünü oluşturmasını arzulamaktadır; bunun altında, gazele
'ci, politikacı, tarihçi gibi değişik sosyal rolleri ilgilendirecek
"bir olayın ölçümü" fikri yatmaktadır.
Burada, tıpkı deneysel psikolojideki gibi duyumlar (ve
bunlara bağlı algılar) ile burada "bir depremin gücü" olarak
adlandırılacak fiziksel bir neden arasındaki ilişkilere ilişkin
lemel düşünce işe karışmaktadır. Bu sorun, bir yüzyıldan daha
(azla bir zaman önce, Weaber ve Fechner'in, 18. yüzyılda Berııouilli'nin
tasarladığı çok genel bir yasayı ortaya koydukları,
dikkate değer çalışmalarında, özünde çözülmüştü. Bu yasanın
ifadesi çok açıktır: "Duyum, ona neden olan fiziksel uyarılmanın
logaritması şeklinde değişir".
Bu yasanın inanılmaz pratik genelliği, sonuçta yasanın
düzeltilmeleri ve bulunmuş rakamın kesinliği (örneğin, desibelin
öyküsünü düşünün) lehine sonuçlanıp esası (yasa) unutturan
bir kesinlik kaygısıyla, onu inceleme, sonra rafine bir hale getirme
ve nihayet ona karşı çıkma yönünde pek çok çalışmaya yol
açmıştır. Aslında, Pechner yasası, hâlâ daha psikolojik duyumları
ve fiziksel olguları birbirine bağlayan temel algoritma durumundadır;
bu yasa, hemen, gerektiğinde onu eleştirmek için de
olsa, öncelikle referans noktası olarak alınacak bir tür temel yasa
gibi görünmektedir (logaritmik koordinatların kullanılması).
Sismologlar, bu yasayı, farklı haklılaştırmalarla dikkate
almaya çalışmış ve depremlerin şiddetini değerlendirmek için
geliştirdikleri ölçeklerin (Richter, Mercalli vb), gözlemcilerin
algısal tanıklıklarına dayanmaları nedeniyle şu veya bu şekilde
Fechner yasasına bağlı olması gerektiğini düşünmüşlerdir;
örneğin ölçeklerin dereceleri, gözlemcilerin saptadıkları olguların
mekanik şiddetlerinin logaritmalarına bağlı olmalıdır. Bu
saptamadan hareketle sonuçta, tüm ülkelerin sismologlarının
uyguladığı modern ölçekler elde edilmiştir. Burada, belirsiz