Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 6 0 Belirsizin Bilimleri
disiplinden diğerine yöntemlerin transferi yönünde çalışmalıyız.
Bu iddiaya, bilim sel mantık planında çok az itiraz edile*
bilir: Eğer bilim, her alanın özel yöntemleri bulunmasına rağmen
rasyonelliğinde bir ise, belli bir alanda başarılı olmuş bir
yöntemin ilke olarak bir başka alanda -b u alanın iyi bir envanteri
yapılması koşuluyla- uygulanmaması için bir neden yoktur.
Ancak pratikte bu güzel iddia temenni düzeyinde kalmakta
veya böyle olmadığında da çoğu kez, "daldan dala atlama"
yöntemine dönüşmektedir; zira bilim adamları arasındaki sohbetlerde
sık sık kullanılan bir formüle göre "Her şey her şeydedir
ve tersi".
Bir disiplinden diğerine yöntem transferinin, genel bir
iddianın ima ettiğinden daha zor olmasının nedenlerini anlamak
ilginç olacaktır. Bilimsel düşünce, genellikle kesintili
olmaktan çok, gittikçe daha derinleştirme şeklinde çalışmaktadır;
hangi alandan olursa olsun, araştırmacı, meçhul olanın
yüzeyinde önce bir çizgi kazır; katettiği yolun izini bırakır;
sonra bu ize konuyla tanışıklıktan ve mantıksal artıklıktan
kaynaklanan bir apaçıklık ekleyerek, onu yavaş yavaş derinleştirir;
bir başka alana yönelmek için aniden fikir değiştirmekten
çok, bu izi uzatır. Bir bakıma, özel kavramlarına hâkim
olduğu tanıdık bir alan inşa eder; bu kavramlar araştırmacının,
diğerleriyle birlikte katkıda bulunduğu bir terminoloji
içinde ifade edilirler.
Nevvman'ı dinleyelim: "Bir fikir, şu veya bu yanıyla, zihinde
kalarak büyür. Tanıdık ve ayırdedilmiş bir hale gelir ve değişik
ilişkilerinde görülür; başka yanlara götürür ve bireyin
entelektüel ve moral karakterine göre, bu yanlar da daha orijinal,
daha ince, daha gizemli başka yanlara götürür. Bu süre
boyunca, ya da en azından zaman zaman, dış koşullar, zihnin
derinliklerinde oluşum halindeki düşüncelerin formel iddialar
halinde dışarı fışkırmasına yol açar ve kısa bir süre sonra
birey, onları savunmaya koyulacaktır; bunun ardından bir
başka sürecin oluşması gerekir; bu iddiaların çözümlenmesi
ve birbirlerine bağımlılıklarının belirlenmesi... Böylece birey,
o zamana kadar moral bir algıyla ayırdettiği, sempatiyle kabul