Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 1 2 Belirsizin Bilimleri
Benzerlik, daha farklı bir şeydir; zira "benzerlik derecesi"
denilen belirsiz bir değişken tarafından nitelendirilir; zihin,
tam özdeşlik (sıfır benzerlik düzeyi) ile tam farklılık (benzerlik
düzeyi sonsuz) arasında bir süreklilik çizgisi (continuum)
olduğunu kavrar. Bir başka deyişle, çeşitli objeler 1 (tam benzerlik)
ile 0 (sıfır benzerlik) arasında yer alan benzerliklere sahiptirler;
mantıksal planda, bu iki ifade tarzı aynı düşünceyi içerirler.
Önemli olan, algımızın altında, sürekli bir ölçeğin ya da
en azından Lazarsfeld anlamında bir dizi içerme sınıflarının
varolmasıdır; eğer aynı kişiden, önceki deneylerini unuttuktan
sonra, o deneyleri yeniden yapması istenirse, bu kişi aşağı
yukarı aynı şeyi söylecektir; benzerlik kavramı, belirli bir
durumda, istikrarlılık göstermektedir.
Yine bu benzerlik de, daha az bir düzeyde de olsa, evrensel
bir yargıdır. Farklı kişilerden ayrı objeleri, en çok benzeyenden
en az benzeyene doğru sıralamaları istense, eğer bu objeler
sayıca çok fazla ve kültürel planda fazla "olağan dışı" değilse,
ve eğer bu kişilerin kültürleri yakınsa, -istatistiksel anlam dabahse
girerek, yargılararası sıra korelasyonunun yüksek olacağım
iddia edebiliriz. Bir başka deyişle, benzerlik fikri çeşitli
kişilerde, bu kişiler bundan ne anladıklarım bilmeseler de (gerçi
deneyci de bilmemektedir), aşağı yukarı aynıdır.
Burada da, belirsiz olguların, onları Geştalt teorisine
bağlayan bir yanını bulmaktayız; şeyler arasındaki benzerlik
farklarını, bundan ne anladığım ızı bildiğim izden daha iyi
değerlendirmeyi biliyoruz ve bu durumda deneklere bu noktayı
sorm anın anlam sız olduğunu düşünmek m akûl görünmektedir.
Binet'nin "Zekâ nedir?" sorusuna verdiği ünlü
yanıtı hatırlayalım: "Testim in ölçtüğü şeydir"; bu, epistemolojik
olarak ve Bridgmann'm anladığı anlamda işlem sel bir
yanıttır; kullanılabilir. Demek ki burada pragmatik bir yanıt,
aynı nedenden ötürü, değer taşır; benzerlik, benzerlik testlerinin
ölçtüğü şeydir. Ancak bundan çok sonra, farklı pek çok
objeyi, farklı koşullarda ve farklı kişiler nezdinde karşılaştırdıktan
sonra, bir başka düzeyde benzerlik "tanım lar"ı yapmaya
kalkışabiliriz.