Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Zayıf Rasyonellik ve Asgari Bilimsellik 4 7
m ve güniimüzde "sahte bilim ler" denen dalları elemek için,
deneyin de kontrolünün ötesinde, bu deneyin geçerliliğinin
(deney planı) kontrolü, tüm sınırlılık koşulları ve tüm bilimsel
deneylerin tekrar edilebilirliği ilkelerini dayatmıştır. Sosyal
planda, -kurucusu olan A. Comte'un da başaramadığı- pozitivist
akım ve bize daha yakın zamanda Rasyonalist Birlik,
bilimler tarihi ölçeğinde, zihnin kamusal sağlığının işlemleri
oldukları şüphe götürmeyen bu çabaların somut ve aktif ifadeleri
olmuşlardır. Bir yüzyıl önce, Laplace'm epistemolojik mirası,
hâlâ daha, rasyonel düşüncenin dogması durumundaydı ve
l’oincare, Erunschvicg gibi pek çok filozof, çürütülemez bilgi
elde etmeyi düşüncenin etiği sayarak ve bilimin ilerlemesine
bakarak, belirsizliğin ve deneysel hata paylarının sonuna dek
azaltılabileceğini düşünüyorlardı. Buna, bugün de hâlâ inanıyoruz
ama kaygılarımızın/uğraşlarımızın ekseni değişmiştir.
12. Büyük Sayılar Yasası ve Olgular Arası İlişki
Bugün daha alçakgönüllü bir konumdayız; Fransızların karteziyanizm
(Dekartçılık) dedikleri yaklaşımın en iyilerinden üç temsilcisi
olan Bernouilli, Pascal ve Laplace'dan kaynaklanan olasılıklar
hesabı; sınırsız bir kesinlik anlamında, sonsuz mükemmelleştirilebiliıliğe
olan dogmatik inancı önce sarsmış, daha sonra
da yıkmıştur. Önceleri zihnimizin ve gözlemlerimizin biçimlerinin
istatistiksel ortalamalar veya onları oluşturan öğelerden
az çok bağımsız Geştaltlar, yani değişmeler içinde belirlenen
değişmezlikler (constances) olduklarını kabul etmek; bir başka
deyişle, evrende veya evrenin etimolojik anlamda "atomik" yapısında
rastlantının varlığım kabul etmek, son derece önemli bir
çaba gerektirmiştir. Bu konuda, Eddington tarafından popülerleştirilen
şu görüş çok etkili olmuştur: Benim masam veya bir
tuğlaya yeterince güçlü bir mikroskopla baktığımda, bunlar, her
atomun belirsiz ve hemen hemen dengeli bir konum çevresinde,
Brown'cu bir tarzda hareket ettiği dikdörtgen biçimindeki küçük
bir sinek sıırüsü gibi görünürler. Maddi dünyanın bu olasılıksal
yapısı, bizim anlama yetim izin biçimlerinin, sadece gözlemimi­