Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 9 6 Belirsizin Bilimleri
te) ürünüdür. "M akul" ise rastlantının saçmalıklarına bağlı
olmama, zihinsel bir tutarlılıkla hareket etme duygusudur; bu
duygu, zihne birbirine yakın görünen durumlarda (özdeş eylem
peyzajı), muhtemelen aynı şekilde davranma olgusu tarafından
pekiştirilir. Elbette biz, makul olanın rasyonel olmaktan uzak olduğunun,
arada ancak nadir fırsatlarda ulaşabildiğimiz davranışımızın
nihai bir aşaması olacağının bilincindeyiz. Her günkü
küçük kararlarımızda oyunlar teorisini çok az uyguluyoruz, ancak
bu bizi, yönlendiren "mini-max"m* (Wald) bilinçsiz bir duygusuna
sahip olmaktan çoğu kez alıkoymamaktadır. Biz makul
olmak zorundayız ama kendimize her zaman tümüyle rasyonel
olma lüksünü tamyamayız. Ayrıca, yaşamın akışının genellikle
çok az girdiği laboratuvarlarma kapanmış bilim adamları dışında,
kim kendine bu olanağı verebilir?
Rasyonel olandan büyük ölçüde uzaklaştığımız daha başka
durumlar var; örneğin şans oyunlarında, rasyonellik bize, özellikle,
oynamamayı tavsiye eder; yine örneğin "karşılıksız" bir
edimde, zihnin aklı reddetmeye dayanan büyük çabasında
yine böyle bir durum vardır ve ahlakçı, bu tür bir edimin, zihnin
en pahalı işlemlerinden biri olduğu görüşündedir.
Gerçeküstücü edim, gerçekliğin ötesine, ancak nadiren yenilenen
zor ve istikrarsız bir çabayla gitmekte ve gerçeği, isteyerek
yapılan, dolayısıyla çok pahalı bir eylemle aşabilmektedir.
Kısacası, eğer insan, nadiren rasyonel ise de, bir iç tutarlılığa,
bir değerler tablosuna ve her an, muğlak bir şekilde, optimalleştirmek
zorunda olduğu kaynaklara sahiptir. Çoğu kez
böyle yaşar ve psikolog, bu yaşama tarzını, zihin için doyurucu
ve biraz da öngörüşsel bir tarzda anlamakla yükümlüdür.
Günlük yaşam, bilim konusudur, ancak bu bilim, belirsizin,
muğlak kavramların, kesin olmayan ilişkilerin, zayıf ama sıfır
olmayan, insanın bilinç alanında kaydedilmiş olan korelasyonların
bilimidir. Bu, gerçekten, kitabın başında "belirsizin bilimleri"
dediğimiz şeydir.
Aslında -b u eleştiriyle daha önce de karşılaştık- günlük
davranışı açık seçik olarak ortaya koymak bir insan biliminin
* Mini-max: O yun teorisinde m inimum pahaya karşılık m aksim um kazanca yönelik
davranış stratejisi, (ç.n.)