Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 7 2 Belirsizin Bilimleri
sonra bu imajın, hangi açıdan/nedenle, bir olgunun gerçekliğinin
herhangi bir yansıması olduğunu, dayanağının ne olduğunu
araştırır. Pratikte, genellikle dinamik bir olgu, yani işleyen
bir şey söz konusudur; bu, zaman içinde değişen ve ölçülebilir
boyutların ortaya çıkmasına yol açan, soyutlanabilir olan veya
olmayan bir organizmadır, örneğin "ekonomik pazarı", canlı bir
organizmayı, tayfun gibi doğal bir olguyu veya bir yarasanın
yön bulma biçimini düşünebiliriz.
Bu aşamada, model araştırıcısının, hem gözlerine "olgu" gibi
görünen şeyden etkilenmesi, hem de onu betimleme, açıkça ortaya
koyma yeteneğinde olduğunu hissetmesi beklenir; bu, algılamanın
sözel olarak ilk ifade edilişidir. Bu noktada, tüm diğer
bilim adamları gibi, sistemci de, gerçeklikten bir parça alan ve
onu çeşitli dillerinden biriyle yorumlayan sanatçıya benzer. Belirsiz
bir şekilde kavradığı imajdan çıkarsamalar elde etmeye çalışır
ve bunlardan hiç olmazsa bazılarının, -onu belki de daha önce
soyutlamış olan emprik gözlemci tarafından algılandığı şekliylenesnel
olgusal gerçeklikte bulunup bulunmadıklarını test eder.
2) Bir kontrast tutumu içinde, kendi kendine önerdiği bu
analojinin gerçekten hangi noktada uzaklaştığını araştırır; bu
durumda ya analoji ile gerçek arasında derin bir tekabüliyet
yoktur ya da bu analoji, daha sonraki aşamalarda ortadan kalkacak
bir fantezinin ürünü olan salt bir fikir ile dünyanın bir
yansımasının rastlantısal karşılaşması olabilir. Durum ne olursa
olsun, sistemci, analojinin niçin hatalı olduğunu araştırır ve
böylece imajların verimli oyununu disiplin altına alır.
3) İmaj, geçerli olması halinde, analoji mertebesine geçer
ve benzetme (metafor) basamağından ayrılır; gözlemci, buna
ek olarak bir yana bırakmış olduğu yanların miktarca, dikkate
aldığı olgunun imajını önemli ölçüde bozacak kadar büyük
olup olmadığını araştırır. Bu daha önce vurguladığımız şemalaştırma
işlemidir. Analoji, burada, heuristik bir değer kazanır,
yaratıcı potansiyeline kavuşur. Eğer bu koşul yerine gelmişse
(belli başlılık ilkesi), şemanın yaratıcı değeri, modeli temellendiren
analojinin yararının kanıtı olacaktır. Bu aşamada, epistemologların
asıl olguya kıyasla "gölge olgular" (epiphenomenes)
dediği şey ortaya çıkar ve kuşkusuz, burada keyfi yanlar var­