Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 5 2 Belirsizin Bilimleri
Birey, en yüksek düzeyde, böylece, seçmemiş olduğu şeylerden
vazgeçtiğini ve birden çok öğe arasında az çok nazik olan bir
denge oyununu kavrayacaktır.
Şu tür bir senaryo tasarlayalım: Bir öğretim kurumu
müdürü, az çok değişmez miktarda saat ücretleri bütçesine
sahip; kendi kendine bu parayı, kurumunu en iyi şekilde yönetebilmek
için nasıl dağıtacağını, örneğin İngilizce, matematik,
genel kültür veya teknoloji derslerine nasıl paylaştıracağını
sormak durumunda; bu, oldukça sık karşılaşılan bir durumdur.
Müdürün yapacağı seçimler, ne bir seçme ne de bir dışta
bırakma olan bir değerler yansımasının ifadesidir; her derse
birtakım yüzdeler tahsis etmesi gerektiğini ve bunların toplamının
100 olacağını bilmektedir. Bu amaçla, belirlemek istediği
ve az çok tanıdığı olgunun bir tür "fizyonom isini oluşturmak
zorundadır; bu, basit bir trade-off durumudur.
Yine bir başka senaryo içinde, bir kart oyununda 3 kişiye
karşı oynayan ve elindeki kartlan, rakipleriyle başa çıkmak için
dağıtmak durumunda olan bir oyuncuyu örnek verebiliriz. Veya
bir reklam ajansının, yaptığı medya planına göre, müşterisinden
aldığı parayı, "yazılı basın reklamı", "TV reklamı" ve "resimle
reklam" kanalları arasında paylaştırmasını düşünebiliriz; ajansın
sorumlusu, bu kanallardan birine verdiğini diğerinden alacaktır
ve ajans sorumlusu, aslında kendi eyleminin tarzı olan belirsiz bir
olgunun bilincine varmak zorundadır. Ne yapacak? Muhtemelen,
ya tek başına karar verecek veya çoğu zaman olduğu gibi sorunu
yakından tanıyan meslektaşlarının dar bir grubuna danışarak trade-off
içerisinde bir konsensüs oluşturmayı deneyecektir.
Gerçekte, insan zihni, seçeneklerin sayısı çok arttığında bu
egzersizi yürütme yeteneğinden yoksundur; esasen, üç veya dört
trade-off itemi, deneysel bir optimumu temsil etmektedir. Mümkün
üç seçenekli bir trade-off, geçerli bir şekilde, 100 dolar veya
100 saat veya 100 kişi vb, kenarları seçenekleri oluşturan eşkenar
bir üçgenin köşelerine dağıtılarak somutlaştırılabilir; burada,
grafik geometride klasik nitelikteki bir saptama temel alınmaktadır;
buna göre, bir noktadan kenarlara olan mesafelerin toplamı,
sabittir. Demek ki bir yargı, üçgenin içinde bir noktayla temsil
edilecektir. Bu tür bir temsilin yararı, bu yargının birtakım
"denek" veya "yargıçlar"a yaptırılabilmeğidir; bu yapıldığında,