Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 3 2 Belirsizin Bilimleri
"Fikirlerde, onları yanlış olarak nitelendirmemizi sağlayacak hiçbir
şey yoktur". Fikirler, aslında az işlemsel bir bütünlük (entite)
gösteren ve metodolojistin "gözlemcinin doğru yargısı" dediği
şeye bağlıdırlar. Onları pragmatik bir tarzda ifade eden özellikler,
durum içindeki (Ben, Burada, Şimdi, Düşünüyorum ki...) özel
bir gözlemcinin pratikte ulaşabileceği bir düzen içinde dikkate
alınacaklardır. Çoğu kez, becerikli bir araştırmacı, daha sonra
kullanabileceklerinden daha çok sayıda birtakım tasnif kıstasları
veya "karakteristikler" toplamaya çalışır. Sonradan elemek
üzere fazla kıstas almak, yaratıcı zihnin bir tür gidiş-dönüş'üdür.
Bu durumda araştırmacının işi, deneysel veya zihinsel alana
geri dönüşü gerektiren eksik özellikleri gayretle toplama işinden
ziyade kritik eleme (elimination critique) işidir (Örnek: "bir ikonotek
için tasnif kıstaslarının seçimi").
Aslında, bu aşamada yanlış özellikler vardır; araştırmacı
o an için tümüyle kişisel olan yargısından, kıstasların uygunluğundan
asla emin değildir. Tavır şudur: Onların hepsini alalım,
sonra elememiz gerekenleri ayırdederiz. Karmaşık olguların
bilimlerinde her zaman var olan bu zihinsel tutum, zihni,
belleğe işleme çabasında hafifleten enformatiğin ortaya çıkması
ve araştırmalarda kullanılması sayesinde, bundan böyle, daha
da ön plana çıkmıştır. Madem ki biçim veya örüntülerin benzerliklerine
ya da benzer olaylara ilişkin frekans listesi, daima
açıktır, öyleyse yeni itemler, eskilere kıyasla daha iyi stok tabakalama
kıstasları olarak görülebilir. Araştırmacı, araştırmasının
sonraki aşamasında, kendisine yeterince uygun veya tutarlı
ya da doyurucu veya kolay ulaşılabilir görünmeyen nitelik ya
da etmenleri silmek, elemek olanağına dayanarak hareket eder.
"Pratik", kavramsallaştırmamn "zihinsel mutfağı"nda önemli
bir rol oynar.
VVallas'm dediği gibi, bu, uzun bir düşünme (kuluçka)
dönemidir; incelenen gruplar veya öğeler arasında eşdeğerlilik-
Ierin aranması, karşılaştırma yapılması dönemidir. Araştırmacı
bu işten başarıyla çıktığında -eğer çıkabilirse-, elinin altında
a)Itemler deposu b)Kıstaslar listesi bulunmaktadır ve zihninde
bir tür dolap inşa etmektedir; bu dolabın çekmeceleri, -örneğin
etnolojide Franz Boas'm kültürlerin çözümlenişi konusunda­