Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Doğası Gereği Bilinemez Olan 7 7
termesi gereken alışılmamış, garip, kendisi gibi canlı olan ve
dolayısıyla tehdit öğesi içeren hayvan gibi görünür; burada
hayvanın tepkisi, kestirilemez niteliktedir; gözlem veya deneyin
amaçlarından biri, hayvanı, derinden etkileyen, değiştiren
şeyin ne olduğunu belirlemek ve hatta, örneğin onu evcilleştirerek
bu etkiyi ortadan kaldırmaktır.
Özü itibariyle edilgin ve nötr olan bir objenin eylem peyzajından
söz etmek ilk bakışta anlamsız görünmektedir; ancak
çağdaş tasarım (desing) teorisinde, bir objenin çevresinden söz
edilmektedir; hatta bu çevre ile objenin, kullanıcısı veya gözlemcisi
açısından olası gelişimi arasındaki etkileşimden söz edilmektedir;
ancak bu keyfi olarak abartılı bir antropomorfizmdir.
Biz burada da yine, psikolojide "denek" denilen insani
objelerin gözlemiyle, özel olarak ve hiç olmazsa, bizim konumuzu
çok iyi aydınlatan v~ ^akından tanıdığımız bir tekniğin
bulunması nedeniyle, ilgileniyoruz. İnsanı konu alan insan
bilimlerinin çoğu, gözlem ve deney üstünde odaklaşmaktadır.
Ancak insan nötr değildir, bir başka insanı kapsayan eylem
peyzajlarına, "cansız" maddi bir peyzaja karşı gösterdiğinden
farklı bir tarzda tepkide bulunmaktadır; demek ki, insan
söz konusu olduğunda, gözlemek, zaten bir deney yapmaktır;
gözlemciyi çevreye dahil ederek, varoluşsal anlamda, mükemmel
bir şekilde tanımlanmış bir durum denilebilecek olan bir
deneysel durum hazırlamış oluyoruz.
Bu durum, çok sayıda ve çeşitli şekillerde kendini göstermektedir;
örneğin, gözlemci-deneycinin, durumu belirleyen
tüm parametreleri değişmez tutarak, sadece ikisini, yani bağımsız
değişkeni ve bağımlı değişkeni (neden ve sonucu) değiştirdiği
ve bu iki değişken arasındaki ilişkiyi ya da korelasyonu saptamaya
çalıştığı "laboratuvar durumları" vardır. Yine örneğin,
deneycinin araştırmasını, deneklerin alışılmış veya günlük çevresinde
yaptığı ve çoğu kez, işin içine pek çok değişkenin girdiği
"alan" (saha) durumları vardır; alan çalışmasında, araştırmacı,
söz konusu değişkenleri denetleyemediğinden hiç olmazsa
tanımaya çalışır, ancak bunu yaparken çeşitli güçlüklerle karşılaşır;
örneğin, fotografik avcılıkta sıkça rastlanan bir "kişinin
kendi imajı üzerindeki hakkı".