Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

Doğası Gereği Bilinemez Olan 8 9
Burada gerçek yaşama uygulanma bakımından bilimsel
düşüncenin sınırları kavramını açık seçik bir şekilde görüyoruz;
dolayısıyla mantıksal düşüncenin herhangi bir bozukluğundan
değil, bu mantıksal düşüncenin, olgusal bir dünyaya (bizim dünyamız)
yönelik işlemler (Bridgman'ın anladığı şekilde) halinde
kendini ifade etme kapasitesine sahip olmayışından kaynaklanan
belirsizin alanlarının ortaya çıkışını da görüyoruz.
Bilimsel çözümleme, deneysel, yani titizlikle denetlenmiş
bir gözlem yaparak tüm bu etmenleri dikkate almak istemektedir;
işe karışan mümkün veya olası etmenlerin sayısı arttıkça,
örnekleminin boyutlarını, -iddiasını hangi kesinlik düzeyinde
yapmak istiyorsa, bu düzeyin karesi ve faktör sayısının
karesi ölçüsünde- büyütmek zorunda olduğunu bilmektedir.
Bu durumda, araştırmaya gerekli "denek" sayısının ve deney
süresinin başdöndürücü bir düzeye vardığı, ve a priori olarak
deneysel olanaklar dediğimiz şeyi kat kat aştığı hemen görülmektedir.
Kısaca, deney kavramı, artık hiçbir işlemsel değer
taşımamaktadır; bu deney entelektüel olarak tasarlanabilir gibi
görünse de akim alanında kalmaktadır.
Burada, "dünyanın başlangıcından beri gizli kalmış bir
şey" dediğimiz ve uzun bir süre hâlâ öyle kalacak bir konu
olarak sutyen örneğini verdik; sutyen yapım sanayii, belki de
yenilikler yapan bir plastik cerrahinin rekabetiyle veya genetik
bir manipülasyonla da karşı karşıya kalabilir. Bununla birlikte,
ortaya atılan bu sorun, önemsiz bir sorun olarak görülemez;
bu sorun, bilimsel düşünceyle kısaca düşüncenin, epistemolojik
bir gölge alanındaki ilişkisini yansıtmaktadır; bilimsel araştırmacının,
bu sorunun anlamsız olduğunu iddia etmesi fazla
kolay bir yol olurdu.
18. Dünyanın Başlangıcından Beri Saklı Kalmış
Şeylerin Bir Repertuvarı
Aynı akıl yürütmeyi pek çok iddia konusunda yeniden yapabiliriz.
Yukarıda iki konu örneği daha vermiştik; termal kaynakların
insan sağlığına etkisi ve salatalık sütünün, kadın