Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 1 0 Belirsizin Bilimleri
olguların tahmininde, bir ileri aşama vardır; artık bu, sadece
bir düzene koyma değil, deneyime dayalı bir nicel değişken ve
bir öngörme aracıdır.
5. Belirsiz Bir Kavram: Benzerlik
Benzerlik fikri, kategorisel düşüncenin temel kavramlarındandır.
Konuşma ve saymadan önce, çocuk şu veya bu şey arasındaki
benzerlikleri ayırdetmesini bilmektedir, ancak bunu
yaparken neye dayandığını bilemiyoruz. Benzerliği tanıma
yeteneği, muhtemelen, dünyayı düzene koymamızı sağlayan en
büyük güçlerden biridir.
Çoğu durumda, benzerlik, mantıksal terimlerle ifade edilir
(benzerlik = kıstas ölçeklerinden birinde veya birden fazlasında
yakınlık), ancak psikolog, zihnin, minimum bir rasyonelliğe
sahip olur olmaz, benzerlikleri kurma eğilimini teşvikten çok
frenlediği izlenimini taşır. Yine burada da, özet bir tarzda da
olsa, soruna eğilenler Geştalt psikologları olmuştur.
Çelişkili öğelerin belirsiz bir bütünü karşısında, bilinç alanı,
bu bütünün öğeleri arasında benzerlikler kurar, yeter ki bu
öğelerin sayısı, onları karşılaştırmak için net bir şekilde kavramak
bakımından, çok fazla olmasın. Kuşkusuz, zihnimiz daha
da ileri gidebilir ve çok sayıda öğeyi karşılaştırabilir, ancak bu
durumda, ilk bütünü kendiliğinden birtakım alt-bütünlere bölmeye
yönelir ve hızla çok emek gerektiren bir iş haline dönüşen
bir uğraş içinde, bu alt-bütünlerde benzer olarak algıladığı
öğeleri sırayla karşılaştırmak zorunda kalır. M iller'in ünlü
bir denemesinden (The Magical Number Seven) beri, (açık seçik
bilinç alanımızda) 7'den fazla obje veya itemi kavrayamadığımızı,
biliyoruz. Bu sayının ötesinde, numaralama, hesaplama
vb birtakım entelektüel pratiklere başvurmak zorundayız.
Bizzat "benzerlik" sözcüğü de kendiliğinde şüphelidir;
bu da, doğasında bütünüyle belirsiz, uygulanmasında bütünüyle
apaçık kavramlardan biridir; çoğu zaman bunu yapacak
yeteneğe sahip olmasak da, yaşamımızı, benzerlik yargılarında
bulunarak geçiriyoruz; çoğu durumda, benzer bulduğu-