Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 3 2 Belirsizin Bilimleri
kaygısı, her şeyden önce, karmaşık ve az çok tutarsız görünen
bir gerçeği, gizil faktörleri (true score) ortaya çıkararak basitleştirmektir;
faktörlerin belirlenmesinde Spearman şu gözleme
dayanmıştır; eğer bir dizi rakam ile katsayı arasında korelasyonlar
mevcutsa (Spearman, özellikle "zekâ" denen belirsiz
kavramla ilgilenmekteydi), bu durumda, gerçek sonuçların karmaşıklığını
basit kombinezonlar aracılığıyla dikkate alan gizil
faktörlerin varolması gerektiği açıktır.
Spearman, öğrencilerin çeşitli derslerde notlar arasında
bir korelasyonlar tablosu oluşturarak, bu korelasyonların bazı
düzenlilikler içinde bulunduğunu görmüş ve buradan da, ortak
bir gizil faktör varolması gerektiği sonucuna varmıştır.
Bu tabloyu inceleyen Mouchot'ya göre, "faktör analizinin yaratıcısı;
bir değişkenin kendisiyle korelasyonunu belirten 1 sayısını
köşegene kaydetmemektedir; bunun nedeni, Spearman'm buluşunun,
esas olarak bir başka nitelik taşıması ve Spearman'm
kafasında, bu tablonun, değişkenler arası etkileşimi değil, ortak,
gizil bir faktörün varlığından kaynaklanan, birbiriyle kesişme
düzeyini temsil etmesidir". Spearman'm konumu, genel bir katsayı
arayan belirsizin bilimlerinin bir pratisyeninin konumudur;
bu genel katsayı gerçeğin, yani farklı derslerde öğrencilerin
notlarının kaypak çeşitliliği üzerinde kavramsal bir egemenlik
sağlayabilecek olan "faktör"dür (buna daha sonra "zekâ" denmiştir).
Aslında, Spearman, daha sonra yazdığı ardışık makalelerinde
pek çok ardışık faktörün birbiriyle etkileşimini tanımlayacak
ve görünüşte düzensiz olan ve bundan böyle faktörler
vasıtasıyla egemen olacağı bir gerçeğin düzenlenmiş bir tür çok
boyutlulaştırılmasma (multidimensionnalisation) ulaşacaktır.
Spearman'dan bu yana ve özellikle, çoğu kez çok (hatta ortalama
psikoloğu ürkütücü derecede) emek isteyen hesapları
kolaylaştıran enformatiğin sosyal bilimlere girişinden beri,
faktör analizinde yani çok sayıda farklı ölçümü, bu ölçümlerin
birbirine tekabül ettirildiği tablolara indirgeme işleminde,
büyük ilerlemeler sağlanmıştır. Bu gelişme, bazen, biraz tuhaf
kaçmaktadır; çünkü bilgisayar makinesinin ellerine (!) bırakıl-