Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

2 0 8 Belirsizin Bilimleri
nin ve yeni maddelerin imalatının gelişmesiyle, kullanıcıların
istekleri artmış ve başka ölçekler belirmiştir; örneğin 9. ve 10.
dereceler arasında birbirlerinden çok farklı pek çok ürün vardır.
Ayrıca, Mohs'un ölçeği 1 ile 15 arasına yayılacak şekilde
genişletilmiştir. Aynı şekilde, plastik maddelerin ortaya çıkmasıyla,
ölçeğin alt basamaklarında oldukça yumuşak madde
sertlikleri tanımlanmıştır. Nihayet, sertliğin daha pekin bir
tanımını sağlayan başka değerlendirme tipleri (Brinell, Vickers
vb) doğmuştur.
Burada bizim için önemli olan şey ölçekte n basamağına tekabül
eden bir özelliğe sahip tüm maddelerin, n-1, n-2...0 arasındaki
basamaklara tekabül eden özelliklere de mutlaka sahip olduğu
bir sırasal ölçek yapma fikridir. Sırasal mertebeyi tanımlayan ve
ölçmenin ilk anlayışım sağlayan, işte bu içerme fikridir.
Bir başka örnek alalım: Depremler. Bizi çevreleyen maddi
dünyanın ve özellikle toprağın istikrarlılığı, algının temel
bir aksiyomudur ve depremler, doğanın bu aksiyoma yönelttiği
suikastler gibidir. İstikrardan sapmalar oldukça seyrektir
ve seyrek olduğu ölçüde de dikkat çekicidir. Bir yer sarsıntısı,
çevremizin maddi nesneleri aracılığıyla duyarlılığımız üstünde
güçlü bir etkide bulunan bir olaydır. Biz, bazılarının diğerlerinden
daha "güçlü" olduğunu bildiğimiz halde, onu "ölçmüyoruz".
Ölçmeye az elverişli görünen öğelere dayanarak genel
bir şiddet ölçeğini nasıl oluşturacağız? Üstelik bu öğeleri ölçmeye
zamanımız olmadığını ve bu öğeler konusunda, esas olacak
(çoğu kez) deprem alanında bulunan ve etkilenmiş bireylerin,
güvenilir olmayan tanıklıklarına, iddialarına dayanmak
zorunda olduğumuz düşünülürse... Bu tür sorunlarla bilim
adamları, yani sismologlar arasında sadece iki yüzyıldır belirli
bir konsensüs oluşabilmiştir. Yine burada da ilk önemli fikir
içermedir; 1 ile 12 derece arasında uzanan bir ölçek tanımlandığında,
örneğin 7. derecede gözlenen tüm olgular, 8. derecede
veya daha üstünde ortaya çıkacak bir olguda a fortiori içerilmiş
olacaklardır. Demek ki, sırasal bir ölçek oluşturmak için, bir üst
derecede gruplandırılmış tüm derece veya olgularda zorunlu
olarak içerilecek birtakım kıstaslar toplamak yeterlidir.