Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 2 0 Belirsizin Bilimleri
düzen içinde alınız. Eğitilmiş bir insanın, önceden oluşturulmuş
bir listeye başvurma yeteneğinde sezgisel olan bu yetinin
açık seçik bir şekilde aydınlatılmasını, (Nobel ödüllü) Herbert
Simon'un çalışmalarına borçluyuz.
17) Korelasyon fikri: Eğer bir x değerini biliyorsam, y değeri
üzerinde bahse girebilirim. Bu koşullu bahis fikri, en ilkel insanlarda
bile sezgisel olarak vardır. Ama insan zihninin, veri noktaları
kümeleriyle iki boyutlu (x, y) bir temsile egemen olabildiği
andan itibaren açıkça ifade edilebilmektedir. Korelasyon kavramı,
fonksiyon kavramından büyük ölçüde bağımsızdır ve ondan
daha sonra belirmiştir; zira korelasyon kavramı, fonksiyon kavramının
arkasında, olasılıksal ve yaklaşık tekabüliyet fikrini içermektedir.
Buna karşılık, insan zihninin, korelasyon kavramını,
neden kavramından ayırdetmesinin çok güç olduğunu biliyoruz.
Bunu yapabilmek için, gerçek bir matematik kültürüne sahip
olmak gerekir ve insanların çoğu bundan yoksundur.
18) Yuvarlaklaştırma/pürüzsüzleştirme (lissage) fikri: Grafik
temsilde Geştalt kavramına ait olan bir fikirdir; bir kenarın
düzensizliğinin bu kenarın varlığını ortadan kaldırmadığı
düşüncesini içermektedir; zihinsel planda, dalgalanmalar gösteren
bir eğrinin gidişine (allure) ilişkin sezgisel bir kavrayışta
kendini ifade etmektedir. Grafik alanda sık kullanılan bu fikir,
iki boyutlu bir düşüncenin temel taşlarından biridir.
19) Sembolik denklemler fikri: Burada, ilişkilendirilen terimlerin
adı, zihnin yeteneğini büyük ölçüde aşmaktadır. Bu fikrin
betimlediği eğilime göre insanlar, orantılılık, toplanabilirlik,
çıkarılabilirlik, bölünebilirlik gibi kavramları, içinde bulunduğumuz
aşamada, bizim zihnimizde olduklarından çok daha belirgin
ve apaçık olan birtakım değişkenler arası ilişkiler gibi kavramaktadırlar.
Burada önerdiğimiz, zihnin temel yeteneklerinin listesi,
büyük ölçüde evrensel görünmektedir. Kabaca bir deyişle, bu
liste kültürel farklılıklardan bağımsızdır ve bu listenin göreli
düzeni ve değişmezliğinin kesinlikle saptanması için Piaget ve
ekolünün anlayışıyla, epistemolojik çalışmalar yapılması gereklidir.
Burada, zihinsel yetenekleri, gelişimin yaklaşık bir düzeni
içinde öneriyoruz; kuşkusuz bu sıra düzeni, aynı bir kültürdeki