Abraham Moles - Belirsizin Bilimleri

1 4 2 Belirsizin Bilimleri
yani eski felsefenin hakikat (episteme) (bu, modern mantığın,
bir önermenin "hakikat değeri" fikrine indirgeyerek reddettiği
bir terimdir ve pragmatist buna, "önermenin yararlılık özelliği"
diyecektir) dediği şey üstüne eklemlenmiş bir söylem anlamında
kullanılmıştır. Bu çerçevede, belirlinin olduğu kadar,
belirsizin de bir epistemolojisinin olması gerekmektedir; burada
savunulan teze göre iki epistemoloji, önerdikleri kurallar,
tutumları ve içerikleri bakımından bir ölçüde farklıdırlar.
Belirsizin alanlarını çerçevelemeye çalışırken bu alanların
kökenlerini, düşüncenin kendisinin kaynaklarında bulduğunu;
zihinsel sürecin etkin öğeleri olan mitoslardan hareketle, alanlar
arası karşılıklı ilişkilerin ve "tümdengelim"in yavaş yavaş
ortaya çıkarılmasında bulduğunu gördük; burada, antropologların
bize öğrettiklerini yeniden buluyoruz. Belirsizin dünyasının,
fazla düşünmeden ilkel kültür dediğimiz şeyle ilişkilendirilmesi,
biyologların çoğu kez öne sürdüğü şu saptamaya dayanır;
ontogenez, filogenezle aynı aşamaları izler. Bilimin kökenleri,
kendi öz kurallarını arayan düşüncenin tüm gayretli, hatta
çelişkili çabalarına borcunu ödemek zorundadır.
Kuşkusuz, belirsizin bilimleri, en azından gelişimlerinin
daha sonraki bir aşamasında belirli olmak istemektedirler;
ancak henüz bu aşamaya varılmamıştır ve bu bilimlerin farklı
kategorileri arasında gelişme bakımından büyük bir eşitsizlik
söz konusudur. Ancak bize göre, onlar için asıl olan değer bu
değildir, belirsizin bilimleri, sonuçlarda kesinlik/belirlilikten
(precision) çok, düşüncenin zincirleme ilerleyişinde pekinlik
(rigueur) aramaktadırlar; madem ki bilimdirler, gözlemlerinde
muğlak olanı, net olmayan imajları, zayıf korelasyonları, belirsiz
olguları işlemek ve yönlendirmek için olabildiğince sağlam
yöntemler bulmaya çalışmaktadırlar.
Burada en önemli nokta, belirsize, onu araştırmacının
zihinsel biçimlerinin özsel bir öğesi gibi görüp itibar etme iradesidir;
ayrıca dünyayı kavrayışımızda, büyük örneklemlerin
gözlemi veya bir başka yöntem (varyans analizi vb) sayesinde
genel bir ilerleme tarafından haklı kılındığı takdirde, kesinliği
arama iradesidir. Diğer bir deyişle, bu bilimler, kesinlik planında
ilerlemek için, olguları normal bir gelişim sonunda belirli