18.02.2013 Views

Facultatea de Istorie - Universitatea Alexandru Ioan Cuza

Facultatea de Istorie - Universitatea Alexandru Ioan Cuza

Facultatea de Istorie - Universitatea Alexandru Ioan Cuza

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

RIFLESSIONI SUL MODERATOR PROVINCIAE<br />

La prima attestazione letteraria <strong>de</strong>l sintagma mo<strong>de</strong>rator provinciae è<br />

probabilmente quella riportata da Ammiano Marcellino 8 , il quale <strong>de</strong>scrive la<br />

fuga di Papa, re <strong>de</strong>gli Armeni, dalla città di Tarso, in Cilicia, dove costui era stato<br />

fraudolentemente invitato dall’imperatore Valente, su apposito suggerimento<br />

<strong>de</strong>ll’astuto Terenzio 9 , smanioso di nominare, al suo posto, un altro re in Armenia.<br />

In epoca tardoantica, poi, le fonti principali che riguardano la figura e<br />

le funzioni <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>rator provinciae sono reperibili quasi esclusivamente<br />

nei due Codici, il Teodosiano e il Giustinianeo. Consi<strong>de</strong>rato l’ampio numero<br />

di costituzioni da esaminare, sembra opportuno pren<strong>de</strong>re le mosse da una<br />

loro analisi sia diacronica sia per funzioni, per seguire, nella loro evoluzione,<br />

le diverse prerogative che il mo<strong>de</strong>rator provinciae ebbe nel corso <strong>de</strong>l tempo.<br />

La prima attestazione da cui occorre partire per <strong>de</strong>terminare le prerogative<br />

di questo funzionario imperiale è CI. 5.17.3 <strong>de</strong>l 290 10 , costituzione<br />

in cui si tratta di una dote attribuita ad una giovane in vista <strong>de</strong>l matrimonio,<br />

e che si è stabilito <strong>de</strong>bba essere restituita in caso di morte <strong>de</strong>lla donna. Se il<br />

matrimonio viene annullato in tempi brevi a causa di un ripudio fittizio, il<br />

praeses provinciae non dovrà avere dubbi sulla necessità che la dote <strong>de</strong>bba<br />

<strong>de</strong>finisce mo<strong>de</strong>rator il consigliere di Teodorico Toluin in Variae 8.10.3: ...Arduum nimis<br />

est meruisse principis secretum, ubi si quid cognoscitur prodi, vel ab alio formidatur. Has<br />

procellas mo<strong>de</strong>rator sui sine offensione transmisit, carus summatibus, collegis semper<br />

acceptus, ut iam tunc magnae felicitatis vi<strong>de</strong>retur esse praesagium gratiam meruisse<br />

cunctorum.<br />

8 Amm. 30.1.6: Cumque eum provinciae mo<strong>de</strong>rator, apparitoris qui portam tuebatur<br />

indicio percitus, festinato studio repperisset in suburbanis, ut remaneret enixius obsecrabat,<br />

et parum hoc impetrato, mortis aversus est metu. Trad. a cura di A. Selem,<br />

Torino, 1994, 977: „Allorché il governatore <strong>de</strong>lla provincia, messo in allarme da una comunicazione<br />

<strong>de</strong>ll’impiegato di guardia alla porta, lo raggiunse in gran fretta nel suburbio, lo<br />

scongiurò in tutti i modi di rimanere, ma, poiché non riuscì nel suo intento, ritornò per paura<br />

di essere ucciso”.<br />

9 Influente consigliere <strong>de</strong>ll’imperatore Valente.<br />

10 CI. 5.17.3 (290): Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Tullio. Dubium non<br />

est, omnia omnino, quae consilio recte geruntur, iure meritoque effectu et firmitate niti.<br />

Quare si tu dotem pro muliere <strong>de</strong>disti, et ex morte eius repetitionem stipulatus es, circumscribendi<br />

autem tui causa ficto repudio matrimonium brevi tempore rescissum est, res<br />

dotales, quas ante nuptias obtulisti, praeses provinciae recipere te non dubitabit. Certum<br />

est enim daturum operam mo<strong>de</strong>ratorem provinciae, ut, quae contra fas gesta sunt, fructum<br />

calliditatis obtinere non possint, cum nobis huiusmodi commenta displiceant. Imaginarios<br />

enim nuntio (id est repudia) nullius esse momenti, sive nuptiis fingant se renuntiasse sive<br />

sponsalibus, etiam veteribus iuris auctoribus placuit. D. II k. Sept. Tyberia<strong>de</strong> ipsis AA. conss.<br />

179

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!