Facultatea de Istorie - Universitatea Alexandru Ioan Cuza
Facultatea de Istorie - Universitatea Alexandru Ioan Cuza
Facultatea de Istorie - Universitatea Alexandru Ioan Cuza
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
196<br />
Daniele Vittorio PIACENTE<br />
Nella costituzione contenuta in CTh. 16.10.13 pr. 84 e indirizzata al<br />
prefetto <strong>de</strong>l pretorio Flavius Rufinus 85 , si confermano i divieti già posti in<br />
prece<strong>de</strong>nza per i pagani 86 ad acce<strong>de</strong>re nei templi per celebrare abominevoli<br />
sacrifici e si invitano espressamente i funzionari imperiali a controllare che<br />
essi siano rispettati, minacciando loro pene pecuniarie in caso di inosservanza:<br />
mo<strong>de</strong>ratores provinciarum, primates civitatum e curiales sono i funzionari<br />
preposti a questo controllo. In due costituzioni <strong>de</strong>l 409 87 , Sirm. 14 88<br />
84 CTh. 16.10.13pr. (7 agosto 395) Impp. Arcad(ius) et Honorius AA. Rufino<br />
P(raefecto) P(raetorio). Statuimus nullum ad fanum vel quodlibet templum habere quempiam<br />
licentiam acce<strong>de</strong>ndi vel abominanda sacrificia celebrandi quolibet loco vel tempore.<br />
Igitur universi, qui a catholicae religionis dogmate <strong>de</strong>viare contendunt, ea, quae nuper<br />
<strong>de</strong>crevimus, properent custodire et quae olim constituta sunt vel <strong>de</strong> haereticis vel <strong>de</strong><br />
paganis, non au<strong>de</strong>ant praeterire, scituri, quidquid divi genitoris nostri legibus est in ipsos<br />
vel supplicii vel dispendii constitutum, nunc acrius exsequendum. Sciant autem mo<strong>de</strong>ratores<br />
provinciarum nostrarum et his apparitio obsecundans, primates etiam civitatum, <strong>de</strong>fensores<br />
nec non et curiales, procuratores possessionum nostrarum, in quibus sine timore<br />
dispendii coetus inlicitos haereticos inire conperimus, eo, quod fisco sociari non possunt,<br />
quippe ad eius dominium pertinentes, si quid adversus scita nostra temptatum non fuerit<br />
vindicatum adque in vestigio ipso punitum, omnibus se <strong>de</strong>trimentis et suppliciis subiugandos,<br />
quae scitis sunt veteribus constituta. Speciatim vero hac lege in mo<strong>de</strong>ratores<br />
austeriora sancimus et <strong>de</strong>cernimus: namque his non custoditis omni industria adque<br />
cautela non solum hanc multam, quae in ipsos constituta est, exerceri, verum etiam quae in<br />
eos praefinita est qui commissi vi<strong>de</strong>ntur auctores, nec his tamen remissa, quibus ob contumaciam<br />
suam iuste est inrogata. Insuper capitali supplicio iudicamus officia coercenda,<br />
quae statuta neglexerint. Dat. VII id. Aug. Cons(tantino)p(oli) Olybrio et Probino conss.<br />
85 PLRE II, 778-781.<br />
86 Cfr. E. Volterra, Sul contenuto <strong>de</strong>l Codice Teodosiano, in BIRD, 84, 1981, 121;<br />
G. L. Falchi, La duplicità <strong>de</strong>lla tradizione <strong>de</strong>l Codice Teodosiano, in Labeo, 32, 1986, 286,<br />
nonché La tradizione giustinianea <strong>de</strong>l materiale teodosiano, in SDHI, 57, 1991, 45ss.;<br />
Kun<strong>de</strong>rewicz, cit., 57; P. Frezza, L’esperienza <strong>de</strong>lla tolleranza religiosa fra pagani e cristiani<br />
dal IV al V secolo d. C. nell’Oriente ellenistico, in SDHI, 55, 1989, 70ss.<br />
87 Sulla datazione di questa costituzione vi è un problema: Sirm. 14 reca nella subscriptio<br />
la data <strong>de</strong>l 15 gennaio 409 ma la data corretta sembra essere quella indicata in CTh.<br />
16.5.46 mentre in quella di CTh. 16.2.31 ( = CI. 1.3.10) si legge un anno relativo alla prima<br />
prefettura di Flavius Manlius Theodorus, il 398. Inoltre nella inscriptio non è indicata la<br />
prima prefettura come invece avviene per CTh. 16.5.46. Per la data cfr. T. Mommsen,<br />
Theod. I.2, 918-919; Das theodosische Gesetzburg, in ZSS, 21, 1900, 185-186; Seeck, cit.,<br />
95ss.; <strong>de</strong> Bonfils, Omnes... cit., 163.<br />
88 Sirm. 14 (15 gennaio 409): Impp. Honorius et Theodosius Theodoro viro inl.<br />
Praefecto Praetorii. Dubium non est coniventia iudicum fieri et culpabili dissimulatione<br />
inultum relinqui, quod ad turbandam quietem publicam in contemptum Christianae reli-