Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

19
Heautontimorumenos betreft op de zgn. Triplex van Petrus Antesignanus (Lyon
1560). Deze heet Triplex omdat onder de Latijnse tekst zowel een letterlijke vertaling
als een vlottere met toelichtingen stond. Bourlier heeft, grof gezegd, de letterlijke
vertaling van Antesignanus nageschreven, maar uit de kolom daarnaast nogal eens
de toelichtingen gebruikt. We zullen op blz. 42 hierop terugkomen; nu is alleen van
belang dat juist deze toevoegingen, die in de andere Franse bewerkingen ontbreken,
in Moortje terug zijn te vinden. Een eenvoudig voorbeeld uit Van Tols artikel:
Ter., Eun.
Bourlier
Moortje
vs. 1052:
fol. 105 v o :
vs. 3186:
Mihi illam laudas?
me la loues-tu à moy qui suis son
amoureux?
Prijs gyse my noch an die op haer ben
verlieft?
Bredero is Hooft voorgegaan in het transponeren van een antiek blijspel, het
‘verduytschen nae 's Landts ghelegentheyt’, zoals dit meer-dan-vertalen boven de
aanhef van de Warenar wordt genoemd. Hij deed het zo consequent mogelijk 1 ; de
gang van zaken in het stuk blijft, voor een Hollandse stad van toen, nogal
onaannemelijk, maar om dat bezwaar weg te nemen had hij de intrige tot
onherkenbaar wordens toe moeten veranderen. Eenvoudige kunstgrepen zoals de
vervanging van personages, straten en plaatsen kostten hem even weinig moeite
als weldra Hooft in Warenar en Schijnheiligh - meer zorg vereiste één aanpassing
aan de vaderlandse zeden en gebruiken, waardoor zelfs vervanging noodzakelijk
was van de oorspronkelijke titel, die overigens op het titelblad van de oude drukken
in koeieletters, veel groter dan de nieuwe naam van het stuk te lezen is.
In de Eunuchus heeft Terentius twee intriges samengevlochten. Van twee broers
slaagt de ene erin, zich blijvend te verzekeren van de gunsten van een
1 Bredero kon persoons- en plaatsnamen uit aller heren landen in één toneelstuk (Roddrick
ende Alphonsus, Griane, Stommen Ridder) bijeenbrengen. Pierre Brachin heeft er in een
recensie aandacht voor gevraagd, dat Lucelle, dat in Bredero's bewerking even duidelijk in
Lyon gelokalizeerd is als het Franse origineel, verscheidene Hollandse eigennamen bevat.
‘L'incohérence éclate quand l'aspirant-cuisinier énumère avec brio les quelque vingt dialectes
néerlandais qu'il connaît. Rien n'eût été plus simple que de transporter toute l'intrigue à
Amsterdam ou à Dordrecht’ (Etudes germaniques, XXVIII = 1974, 131-132). In Moortje
daarentegen zijn personen en plaatselijke omstandigheden zoals toponiemen radicaal
veramsterdamst. Te radicaal, kan men zeggen, als de voormalige min van een Haags meisje
zich de ‘Beniste oploop hier binnen Amsterdam’ herinnert (vs. 2595). Het is ook nooit goed,
zal een komediedichter verzuchten.
G.A. Bredero, Moortje