Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

72
achtte om aan het dubbele rijm enige zorg te besteden 1 , dat is toch wel te zien aan
de trits slecht of / recht of / vlecht of (vzn. 1224-26), waar in het tweede of twee
gelijkluidende woorden zijn samengevallen.
Nu stoot men in Moortje enkele malen op het teken voor dubbel rijm, terwijl wij
moeten aannemen dat er aanzienlijk klankverschil, namelijk klemtoonverschil te
horen is geweest: kreech hy soo koel slip? / hy keeck als een Poelsnip 2 (vzn.
1262-63), achtse myn dan voor sulcken Jan hen? / weetse niet wat ick voor een
Man ben? (vzn. 2202-03), komt an en smijt toe / neemter wat tijt toe (vzn. 3081-82).
Men kan zich voorstellen dat de acteurs op het rederijkerstoneel de pronkrijmen
goed lieten uitkomen door een niet geheel natuurlijke beklemtoning, maar voor ons
belangrijker is dat het de dichter soms onverschillig schijnt te zijn geweest of hij hier
met mannelijke of met vrouwelijke rijmen te maken had. Terwijl tot de vormelementen
die hij beoogde ongetwijfeld de alternantie mannelijk / vrouwelijk rijm moet worden
gerekend, staat koel slip / Poelsnip tussen vrouwelijke rijmparen, Jan hen / Man
ben in de rijmenreeks koen / doen / ghevat had / gat had / Jan hen / Man ben / beck
/ geck / Vegher / Legher, en het laatste voorbeeld in een serie smaeckt / vermaeckt
/ lieghen langhen / vlieghen vanghen / smijt toe / tijt toe / saack maken / Kaack raken
/ Rat / Stadt / gegeven / bedreven. Het lijkt eerst eenvoudig: de eenlettergrepigheid
van slip en snip is in overeenstemming met de plaatsing tussen vrouwelijke rijmparen.
Maar dan zou men moeten aanvaarden dat de mannelijkheid van hen alterneert
met de vrouwelijkheid van ghevat had en gat had, en de vrouwelijkheid van Man
ben met de mannelijkheid van beck en geck. De laatstaangehaalde reeks alterneert
regelmatig, als we aannemen dat alleen toe het (immers eenlettergrepige) rijmwoord
is. Ook hier een ‘maar’: een identiek rijm als toe / toe is bij Bredero niet te verwachten.
Zien en luisteren we verder, dan merken we b.v.
1 ‘Dubbelrijm wordt een enkele keer wel eens toegepast in ernstige poëzie, maar in het
Nederlands werkt het snel gekunsteld, zo niet lachwekkend, vandaar dat men het vooral in
humoristische of satirische poëzie aantreft.’ (C. Buddingh', Lexicon der poëzie, 2de druk,
Amsterdam 1977, blz. 56.) Het zal wel geen toeval zijn, dat Hoofts Warenar, die er alle schijn
van heeft een aemulatio van Moortje te zijn, dit stuk verre overtreft in frekwentie en ‘kwaliteit’
van de rijmen die uit meer dan een woord bestaan. De drost is blijkbaar uit op verrassende,
desnoods gedwrongen constructies als zwaer gelane, ramps / Trijn hanekams (vzn. 739/740),
dat we zin mal / ien inval (vzn. 881/882), er vanne schromen / al annenomen (vzn. 1185/1186).
2 De samengestelde rijmwoorden schiltwacht (vs. 867) en Poelsnip (vs. 1263) worden door de
duitse komma's die het dubbele rijm aangeven, in hun bestanddelen gesplitst; in vuersingen
/ duer gingen (vzn. 2627-2628) is het teken niet aangebracht.
G.A. Bredero, Moortje