Moortje van Bredero - Dalton Voorburg

391
2458 Hane-voet is een Nederlandse naam voor ranunculus-soorten: boterbloem
en speenkruid. De wortelknollen en bladeren van speenkruid (R. ficaria, voorts
ook die van R. repens, R. acris, R. flammula, R. sceleratus) zijn giftig voor het
vee. (Zie b.v. O. Polunin, Bloemen en planten van Europa, in voce.) Gebreyt
dient te worden opgevat als ‘uitgespreid’ (WNT V, kolom 2052 en III, eerste
stuk, kolom 1212). Iemand voor wie de hanevoet gebreid is, verkeert dus in
de omstandigheid van een koe voor wie men giftig voer heeft gestrooid of
neergelegd.
2487 laat dat dryven verklaart Stoett (blz. 252) als ‘laat dat varen, hou daarmee
op’. Men kan echter dryven ook opvatten als ‘krachtigen en aanhoudenden
aandrang laten gelden’ (WNT III, tweede stuk, kolom 3344); dan zou bedoeld
zijn: ‘maak een eind aan die onophoudelijke beschuldigingen’.
2568 Goude kan worden gezegd ‘van al wat in zijne soort als bijzonder
voortreffelijk wordt voorgesteld ... Ook van personen.’ (WNT V, kolom 477).
Het enige voorbeeld van gebruik in de aangesproken persoon, dus zoals in dit
vers, is ‘gouden minne’ (= liefde) uit Hooft. Dat dit gebruik niet zeldzaam was,
kan men vermoeden op grond van de mededeling in kolom 478: ‘Van gouden
met -(t)je afgeleid is het verkl. goudentje, zelfstandig gebezigd voor: schat,
dierbaar stuk, hartlap.’ Het enige voorbeeld daar is uit Jan Saly van W.Dz.
Hooft.
2595-2603 Het verhaal over het oproer der Wederdopers is een aardig staaltje
van verbastering van de historische waarheid door de volksfantasie. De
Mennisten, volgelingen van Menno, die in 1535 nog pastoor in Witmarsum
was, worden op één lijn gesteld met de opstandige Wederdopers. Het oproer
begon inderdaad in de Zoutsteeg, waar men de kleren in het vuur wierp, maar
dat men zich met zeep insmeerde, vermelden de bronnen niet. Knipperdolling
(vs. 2599) was een der leiders te Munster, maar is nooit in Amsterdam geweest.
Ter verklaring van vs. 2600 diene, dat op een balk in de Nieuwe Kerk destijds
met rode letters werd vermeld:
Als men schreef duisend vijfhondert en vijf en dertig, wilt dit
onthouwen
Doen liepen hier naekt Mans en Vrouwen.
Bij de brand van 1645 is dit opschrift verloren gegaan.
2605 met een juecht. Het WNT (VII, eerste stuk, kolom 272) geeft deze
betekenis zonder zich ermee te verenigen: ‘Naar men wil beteekent enz.’.
Blijkbaar ziet dit op de annotatie van Moltzer in de editie-1890, waar de
verklaring zonder teken van twijfel wordt vermeld, gevolgd door de enigszins
verrassende toevoeging: ‘niet “met een jong”,’ die echter begrijpelijk wordt als
men ziet dat Oudemans in zijn Pantheon-uitgaaf de uitdrukking aldus opgevat
heeft.
Stoett blz. 208 verwijst naar vs. 2908 voor het niet ongewone gebruik van jeugd
in de betekenis ‘plezier’, maar zet hetzelfde vraagteken als wij. Voorts oppert
hij de Zuidnederlandse betekenis ‘sappigheid, sap, vleeschnat’, noemt het
artikel van J.E. ter Gouw in Noord en Zuid XXVIII (1905), waar op blz. 468
‘uitstekend, kostelijk’ wordt verdedigd, en eindigt: ‘Anderen denken weder aan
een jongen vogel.’ Men hoort hem verzuchten.
G.A. Bredero, Moortje